- شناسه خبر : 3270
به مناسبت اهمیت باستان‌شناسی:
باستان‌شناسی و هیجان کشف
سمانه عسگرنژاد* _ باستان‌شناسی ظاهراً یک شغل هیجان‌انگیز و رؤیایی است. غالباً هیجان اکتشاف، تمام آن چیزی است که از شنیدن واژه‌ی باستان‌شناسی به ذهن مردم خطور می‌کند. آنچه مسلم است باستان‌شناسی صرفاً کاوش و بررسی میدانی نیست و امروزه در بسیاری موارد فعالیت میدانی انجام نمی‌شود و با مطالعه‌ی شواهد موجود دسترسی به هدف ممکن می‌شود.
اما باستان‌شناسی واقعاً چیست؟ واژه‌ی انگلیسی archaeology از واژه‌ی یونانی arkhaiologia به معنی “بحث درباره‌ی چیزهای قدیمی” آمده است که امروزه معنای آن تغییر کرده و به پژوهش در زمینه‌ی گذشته‌ی انسان (بر اساس آنچه از آن‌ها باقی‌مانده) گفته می‌شود. علم مذکور از نوعی سرگرمی یا حرفه‌ی مورد علاقه‌ی مردم ثروتمند در قرن 19 میلادی، به روشی علمی برای درک ماهیت انسان در طول زمان تبدیل شد.
باستان‌شناسی کشف شیوه‌ی رفتاری جوامع انسانی در گذشته است و کلیه‌ی آثار و شواهد فیزیکی آن‌ها را در برمی‌گیرد و از زمانی آغاز می‌شود که نخستین دست‌ساخته‌ها ظاهر می‌شوند و تاکنون ادامه دارد، حتی می‌توان گفت آنچه دیروز در سطل زباله انداختید، امروز بخشی از مدارک باستان‌شناختی محسوب می‌شوند. در واقع باستان‌شناسان در پی کشف ناشناخته‌ها، بررسی آثار و اشیاء به جامانده از گذشته‌ی بشر، آگاهی از روش زندگی پیشینیان و شاید درس‌هایی برای زندگی امروز هستند.
باستان‌شناسان گذشته‌ی بشر را در جهان به دوره‌های مختلف تقسیم می‌کنند بنابراین ادوار مختلف تاریخی در ایران شامل دوره پیش‌ازتاریخ (زمان حضور انسان تا پیدایش خط مانند محوطه‌ی باستانی سیلک در کاشان)، دوره تاریخی (زمان پیدایش خط تا ورود اسلام مانند محوطه باستانی جوشقان استرک، چارتاقی‌های نیاسر و خرمدشت)، دوره‌های مختلف اسلامی (از زمان ورود اسلام تا پایان دوره قاجار از جمله مسجد جامع کاشان، باغ جهانی فین، خانه‌های تاریخی بروجردی، طباطبایی، عباسیان و تیمچه امین‌الدوله و بسیاری از بناهای تاریخی کاشان) و دوره معاصر (زمان پهلوی تاکنون مانند ساختمان بیمارستان اخوان در کاشان) است.
در اینجا هدف ارائه‌ی مباحث علمی و تخصصی نیست. بلکه سؤال اینجاست که مردم با وجود اقدامات علمی و عملی باستان‌شناسان در کشورمان؛ چه اطلاعاتی دارند و تا چه اندازه با آن‌ها و اهمیت باستان‌شناسی آشنا هستند؟ چه اقدامات مؤثری توسط متخصصین در جهت آگاه‌سازی مردم و ساده‌سازی مطالعات باستان‌شناسی برای مردم (حین و پس از فعالیت‌های علمی) صورت گرفته است؟
شاید اگر از افراد مختلف جامعه بپرسید باستان‌شناسی چیست و چه نیازی از جامعه را پاسخگوست و یا بخواهیم یکی از باستان‌شناسان مشهور جامعه‌مان و یا دنیا را نام ببرند؛ احتمالاً کمترکسی می‌تواند پاسخگو باشد و یا با این پاسخ مواجه می‌شویم که دانستن این مطالب چه تأثیری در زندگی ما دارد؟ در این‌صورت باید گفت در روزگاری که پول و منفعت مالی حرف اول را می‌زند، باستان‌شناسی باید علت وجود خود را توجیه کند و برای بقای خود زحمت بکشد و اگر بناست ترقی کند باید با دیگر جاذبه‌های پرطرفدار رقابت کند. سوال دیگری که با آن مواجه می‌شویم این است که چگونه می‌توان مردم را با انجام پروژه‌های مختلف علمی همراه کرد تا بازخورد مثبت آن را در جامعه مشاهده نمود؟
یکی از اقدامات مؤثری که در جهت آگاهی مردم صورت می‌گیرد؛ روز بین‌المللی باستان‌شناسی است که بزرگداشت باستان‌شناسی و هیجان کشف است. هرساله در سومین شنبه اکتبر این روز جشن گرفته می‌شود و برنامه‌ها در طول ماه اکتبر برگزار می‌شود. مؤسسات و سازمان‌ها در سراسر جهان در این مدت برنامه‌ها و فعالیت‌های مرتبط با باستان‌شناسی را برای مردم (در تمام سنین و اقشار) اجرا می‌کنند تا مردم با علم و فعالیت‌های مذکور بیشتر آشنا شوند و ساده‌سازی اطلاعات در طول زمان انجام گیرد، ازجمله برپایی نمایشگاه باستان‌شناسی، تورهای بازدیدی همراه با راهنما از یک سایت باستانی محلی، سخنرانی، سفر و دیگر فعالیت‌ها که فرصتی برای کشف گذشته، تجربه و هیجان است. با این‌وجود آنچه در ایران به مناسبت روز جهانی باستان‌شناسی ارائه می‌گردد، در اغلب موارد نه در راستای آگاه‌سازی و ساده‌سازی باستان‌شناسی برای عموم، بلکه به‌نوعی گزارش به همکار و ارائه اطلاعات به دانشجویان و همکاران باستان‌شناسی است.
با این‌حال یکی از اقدامات مؤثر در جامعه‌ی ما ارائه باستان‌شناسی برای کودکان است که در حدود یک دهه پیش در یکی از شهرهای جنوبی کشور شروع شده و در شهرهای مختلف گسترش یافته است ازجمله این شهرها می‌توان به کاشان اشاره نمود که خود دارای پیشینه‌ی غنی تاریخی است و در این زمینه اقدامات مفیدی در این شهر انجام شده است. اما باوجود این‌که نزدیک به یک دهه از شروع این آموزش‌ها می‌گذرد، شتاب مناسبی ندارد. آیا مسئولین شهری نیز نباید همکاری کنند؟ شما تا چه اندازه با این علم آشنا هستید؟ و آیا تمایلی به شناخت و درک شیوه‌ی رفتاری جوامع انسانی در گذشته دارید؟
*باستان‌شناس، مجری و طراح کارگاه‌های باستان‌شناسی