« اسراف » از ريشه” س ر ف” و در لغت به معنی تجاوز كردن و از حدّ گذشتن در هر كاري است كه انسان انجام ‌ مي‌دهد .

( راغب اصفهانی ، المفردات فی غریب القرآن ،ص ۴۰۷)

و در اصطلاح نیز به همین معنای عام استعمال می شود. هر چند كه به گفته راغب غالباٌ در مورد پول خرج كردن استعمال مي‌شود.

( طباطبایی ، محمد حسین ، المیزان ، ج۴ ، ص ۲۷۶)

كلمه اسراف كلمه بسيار جامعي است كه هر گونه زياده روي در كميّت و كيفيّت و بيهوده گرايي و اتلاف و مانند آن را شامل مي‌شود.

(مکارم شیرازی ، ناصر ، تفسیر نمونه ، تهران ، ج۶ ، ص ۱۴۹)

معاني اسراف در قرآن:

1) از حدّ گذشتن در گناه و نافرماني:

این معنا در آیات ذیل به کار رفته است: طه 127، مائده 32، اعراف 81، يونس 12 و 83، انبيا 9، يس 19، زمر 53، غافر 28 و 38.

2) از حدّ گذشتن در انفاق:

چنانچه در آیه 67 سوره فرقان به این معنا اشاره شده است.

3) زياده‌روي در خوردن يا مصرف آنچه حلال است:

اعراف 31، نساء 6، انعام 141.

علاوه بر این موارد استعمال،« اسراف » به همراه ” فی ” نیز استعمال می گردد که در این صورت به دو معنا می تواند باشد.

الف) افراط و زياده‌روي در كاري: مانند آیه 33 ،سوره اسراء

ب) تفريط و تقصير در عمل صالح و حق خداوند ؛ مانند آیه 147، سوره آل عمران .

(خرمشاهی ، بهاء الدین ، دانشنامه قرآن و دانش پژوهی ، ج۱ ، ص ۲۱۳)

تفاوت اسراف، تبذير، تقتير و قوام:

با در نظر گرفتن ريشه لغوي اسراف و تبذير وقتي اين دو در مقابل يكديگر قرار مي‌گيرند، اسراف به معني خارج شدن از حدّ اعتدال است. بدون آن كه چيزي را ظاهراٌ ضايع كنند؛ مثلاٌ كسي غذايي چنان گران قيمت تهيه كند كه با قيمت آن بتوان عدّه زيادي را آبرومندانه تغذيه كرد. در اين جا از حدّ اعتدال تجاوز شده ولي ظاهراٌ چيزي نابود و ضايع نشده است.

اما تبذير آن است كه آن چنان مصرف كنيم كه به اتلاف و تضييع منجر شود؛ مثل اين كه براي دو نفر ميهمان غذاي ده نفر را تهيه كنيم ، آن گونه كه بعضي به ناداني انجام مي‌دهند و به آن افتخار مي‌کنند و باقي غذا را در زباله دان بريزيم و اتلاف كنيم . ناگفته نماند كه در بسياري از موارد اين دو كلمه درست در يك معني به كار مي‌رود و حتّي به عنوان تأكيد پشت سر يكديگر قرار مي‌گيرند. مثلاٌ بنابر آنچه در نهج البلاغه از علي (ع) نقل شده است مي‌فرمايد.

«الا إنّ اعطاءَ المالِ في غير حقّه تبذير و اسرافٌ و هُوَ يَرفَعُ صاحبَه في الدّنيا و يَضَعُهُ في الاخِرَة و يُكرِمُهُ في النّاس و يهينه عند الله»

( نهج البلاغه ، قم ، دارالهجره ،بی تا ، خطبه ۱۲۶ ، ص ۱۸۳)

يعني «آگاه باشيد مال را در غير مورد استحقاق صرف كردن، تبذير و اسراف است. ممكن است اين عمل انسان را در دنيا بلند مرتبه كند ، امّّا مسلماٌ در آخرت او را پست و حقير خواهد كرد.

بنابراین بر طبق این حدیث شریف، اگرچه تبذیر ممکن است که انسان را در نظر مردم بزرگ کند، اما موجب سقوط مقام انسان در پيشگاه خدا خواهد شد.(مکارم شیرازی ، همان ، ج۱۲ ، ص ۹۷)

تقتير، در مقابل اسراف، به معني كوتاهي كردن در انفاق است و قوام به معني حد وسط ميان اسراف و اقتار است.

(طباطبایی ، همان ، ج۱۵ ، ص ۳۳۳)

طبق آيات قرآن و روايات، اسراف و تبذير و تقتير، مذموم و ناپسند هستند و فقط قوام ، ممدوح و پسنديده است، كه خداوند متعال درباره مومنان مي‌فرمايد:

«والّذينَ إذآ اُنفَقوا لَمْ يُسْرِفُوا و لَمْ‌ يَقْتُرُوا وَ كانَ بينَ ذلِكَ قَواماٌ»(فرقان ، ۶۸)

« كساني كه هر گاه انفاق كنند، نه اسراف مي‌نمايند و نه سختگيري؛ بلكه در ميان اين دو حدّ اعتدالي دارند».

ادامه دارد…