اقیانوس آرام کجاست؟ (5/0 نمره)

کارتوگرافی و ژِئومورفولوژی را تعریف کنید. (1 نمره)

طول و عرض جغرافیایی چیست؟ (5/0 نمره)

ویژگی‌های آب و هوای مدیترانه‌ای را نام ببرید. (75/0)

نام چند رودخانه محل زندگی خود را نام ببرید. (حذف)

درباره روستاهای اطراف محل زندگی‌تان اطلاعات جمع آوری کنید. (مطالعه آزاد – حذف)

و بدین ترتیب کتاب جغرافیا به دانش‌آموز کمک می کند تا با اقلیم هزاران کیلومتر آن‌طرف‌تر محل زندگی‌اش آشنا شود و مفهوم اصطلاحات تخصصی علم جغرافیا را بیاموزد، اما وضعیت دانش جغرافیای بومی او چگونه خواهد بود؟ بیایید با گروه‌های متعددی از دانش‌آموزان کاشانی در مورد جغرافیا شهر محل زندگی‌شان مصاحبه‌ای کوتاه ترتیب دهیم. نتیجه، غافلگیرمان خواهد کرد. (احتمالاً این نتیجه منحصر به دانش‌آموزان کاشانی نیست.)

او رودخانه‌های کنگو و می‌سی‌سی‌پی را می‌شناسد اما شاید نام رود‌خانه‌های ده‌نار، شوراب، سوگ‌چم و كلّه به گوشش هم نخورده باشد. کنیا و کلیمانجارو، و ارتفاعشان را از بر کرده اما با کوه‌های کرکس و دومیر و اردهال بیگانه است.

جنگل‌های آمازون و مختصاتش را بلد است اما تا به حال پایش به جهق هم که نرسیده هیچ، نام این منطقه به گوشش هم نخورده.  اطلاعاتش در مورد هیمالیا بد نیست، اما اگر از رشته‌کوه‌های اطراف کاشان سوال کنی شاید به زور فقط کرکس را بشناسد و با نام کوه‌های دو‌میر و اردهال آشنایی چندانی ندارد. و شاید تمام آنچه از جغرافیای کاشان می‌داند کویر باشد و کویر، آنقدر که حتی باور نکند ده‌ها چشمه، اطراف این شهر در حال جوشیدن است.

به هر حال تمام لطف نظام آموزشی در معرفی مناطق محل زندگی دانش‌آموزان، ختم به کتاب جغرافیای استان‌ها می‌شود که عموماً این کتاب هم سرنوشتی شبیه کتاب سواد رسانه‌ای پیدا می‌کند. چرا؟ چون این مطالب جزو سوالات کنکور نخواهد بود پس از اولویت آموزشی هم برخوردار نیست. اما فصل بهار، زیبایی‌های بومی کاشان و اردوهای دانش‌آموزی پایان سال مدارس بهانه‌ای شد تا اوضاع «بوم گردی» را در جامعه دانش‌آموزی بررسی کنیم.

در طول سال تحصیلی عموماً مدارس چندین اردو را ترتیب می دهند که اغلب اوقات اصرار دانش آموزان برای گشت و گذار در طبیعت به پارک رفتنشان ختم شود! در واقع بوم گردی به معنای روستا گردی، سهم چندانی در سبد اردوهای مدارس کاشان ندارد.

پیوند اطلاعات کتاب درسی جغرافیای استان‌ها با این قبیل اردوها می تواند ما را به گزاره «گردشگری خلاق» امیدوار کند. یادمان باشد وقتی صحبت از گردشگری می‌شود، لزوماً گردشگر خارجی مد نظر نیست، بلکه کاشان در ماه‌های آغازین سال میزبان جمعیت قابل توجهی از مسافران داخلی است که برای دیدن و زیبایی‌های کاشان به این شهر سفر می‌کنند؛ در حالیکه تمام دانش آنها عموماً به خانه‌های تاریخی و مراسم گلاب‌گیری قمصر و نیاسر ختم می‌شود. البته در نگاه جزئی‌تر جامعه هدف، مردم خود شهر هم هستند که دانش بوم‌گردی می‌تواند آنها را در گرمای تیر و مرداد از شهر روانه‌ی روستا‌ها کند و دانش‌آموزان برای اطلاع‌رسانی به خانواده‌ها می‌توانند «سفیران بوم گردی» مناسبی باشند.

اما ضرورت آشنایی دانش‌آموزان با جغرافیای محل زندگی‌شان چیست؟ صرف نظر از پر کردن خلاء بزرگی با عنوان «تفریح در کاشان»؛ یک پاسخ بسیار ساده و روشن «اشتغال» یا آینده شغلی است. شناخت ظرفیت‌های طبیعی محل زندگی می‌تواند به ایجاد ظرفیت‌های جدید گردشگری و انتخاب مسیر تحصیلی و شغلی دانش‌آموز کمک کند، به بیانی همان تحصیل بر مبنایی نیاز‌ها و پرورش استعدادهای شغلی بومی.

کاشان فقط شهری کویری با آب و هوای خشک، که تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌هایی سرد و خشن دارد، نیست. کاشان شهری است که زلالی چشمه‌های قزآن تمام وجودت را گوارا، و خنکای باغات قهرود هوش پرانی می‌کند. در زیبایی کاشان‌گردی همین بس که در یک روز هم می‌توانی قدم زدن روی شن‌های نرم و داغ مرنجاب را تجربه کنی و هم خنکای مثال زدنی کوه‌های اردهال را. من فکر می‌کنم، این پارادوکس‌های زیبا، ارزش آموختن و آموزش دارد. یادمان باشد پدیده‌ی جهانی‌شدن و شناخت دنیای اطراف آن سوی مرزها، ما را دچار «خودفراموشی اقلیمی» نکند. حواسمان به میراث «دشت‌هایی چه فراخ، کوه‌هایی چه بلند، در گلستانه چه بوی علفی می‌آید … » باشد.

**سهیلا ملک محمدی