▪️گفته می‌شود شورای اسلامی شهر کاشان در یک اقدام بحث‌برانگیز، موضوع فروش خانۀ تاریخی «عباسیان» یا «آسید محمد باغ» یا همان «آیت‌الله سیدمحمد بروجردی علوی» را در جلسه‌ای غیرعلنی این هفته بررسی کرده است. این جلسه، پس از نشست علنی شورای شهر و پشت درهای بسته برگزار شد؛ تصمیم دشواری که باید روشن کند آیا این میراث ارزشمند همچنان در تملک شهرداری باقی مانده و به‌عنوان بخشی از هویت تاریخی و مقصد گردشگری باقی خواهد ماند، یا در قالب طرح پرحاشیۀ «مولدسازی»، به فروش رسیده و درآمد حاصل از آن صرف حل مشکلات مالی شهرداری خواهد شد؟

▪️این تصمیم تنها محدود به خانۀ عباسیان نیست. پیش‌ازاین، بحث واگذاری سایر خانه‌های تاریخی همچون خانۀ بروجردی‌ها –که در حال حاضر تحت استفاده ادارۀ میراث فرهنگی، صنایع ‌‌دستی و گردشگری است– نیز مطرح شده بود. اما همچنان، همان مشکلات قدیمی گریبان‌گیر مدیریت این بناهای تاریخی است. ادارۀ میراث فرهنگی بارها از کمبود منابع و نیروی انسانی شکایت کرده، در حالی که این املاک ارزشمند بدون مرمت و بهسازی کافی، صرفاً در حد دفاتر اداری یا سایت‌های محدود بازدید باقی مانده‌اند.

▪️با وجود این چالش‌ها، جریانی متفاوت در کاشان پرشتاب در جریان است. سالانه مبالغ قابل‌توجهی از سرمایه‌های بخش خصوصی صرف بازسازی و احیای خانه‌های تاریخی این شهر می‌شود. اما بخش دولتی و نهادهایی نظیر میراث فرهنگی، نتوانسته‌اند نقش موثری در این باززنده‌سازی‌ها ایفا کنند. عملکرد این سازمان‌ها معمولاً به برگزاری مراسم افتتاحیه برای پروژه‌هایی محدود می‌شود که با سرمایه‌گذاری خصوصی به نتیجه رسیده‌اند.

▪️از سوی دیگر، شهرداری‌ها، به‌ویژه در شهرهای تاریخی مثل کاشان، ساختار انعطاف‌پذیرتری برای مدیریت بناهای تاریخی نسبت به ادارات دولتی دارند. اما مشکلاتی نظیر هزینه‌های بالا، بدهی‌های جاری، و نیروی انسانی مازاد، نقش‌آفرینی عملی آن‌ها را محدود کرده است. طبق اظهارات مقامات شهری، این مسائل شهرداری را به سمت فروش دارایی‌های تحت مدیریت خود سوق داده است، به‌جای آنکه بازنگری در هزینه‌های جاری یا اصلاح ساختار نیروی انسانی ناکارآمد در اولویت قرار گیرد.

▪️اکنون این پرسش مطرح می‌شود که آیا فروش خانۀ عباسیان یا آسید محمد باغ –به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی کاشان– گزینه‌ای منطقی برای تأمین مالی مشکلات شهرداری است؟ فروش چنین بناهایی، اگرچه می‌تواند در کوتاه‌مدت بخشی از ناترازی مالی را جبران کند، اما در بلندمدت می‌تواند به از دست رفتن میراث‌های ارزشمند و ایجاد شکاف‌های اجتماعی در تعامل مردم با تاریخ شهر منجر شود.

▪️مشخص است که بخش دولتی و نیمه‌دولتی از مدیریت بهینه و نگهداری بناهای تاریخی ناتوان است. این بن‌بست، گریزناپذیر است و واگذاری مدیریت این خانه‌ها به بخش خصوصی، با تعریف چارچوب‌های مشخص قانونی، می‌تواند چاره‌ای مناسب باشد. اما این راه‌حل نیز بدون برنامه‌ریزی دقیق به موفقیت نخواهد رسید.

▪️موفقیت این اقدام در گرو طراحی سازوکارهای دقیق و جامعی است که از یک سو منافع اقتصادی سرمایه‌گذاران خصوصی را تأمین کند و از سوی دیگر، حافظ هویت تاریخی بناها و دسترسی عمومی به آن‌ها باشد. وادار کردن مالکان خصوصی به رعایت استانداردهای نگهداری آثار تاریخی، و نظارت دائمی میراث فرهنگی می‌تواند بخشی از اشکالات احتمالی را مرتفع نماید.

▪️نگاه شورا و شهرداری کاشان به این مسئله، تلفیقی از فرصت و تهدید است. فروش چنین بناهایی از طریق طرح‌هایی نظیر مولدسازی، فرصت تأمین مالی برای برطرف‌کردن مشکلات روزمرۀ نهادهای شهری را فراهم می‌آورد؛ اما از سوی دیگر، شانس حفظ این هویت تاریخی در کنار مراقبت‌های مناسب را تضعیف خواهد کرد.

▪️تصمیم‌گیری در مورد خانۀ عباسیان، تنها یک آزمون نیست؛ بلکه آیینۀ تمام‌نمایی از مسیر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کاشان در قبال میراث ارزشمند آن است. حال باید دید، استراتژی مسئولین شهری در روزها و هفته‌های آینده چگونه جلوه‌گر خواهد شد: آیا هنر حفظ و استفاده از این سرمایه‌های فرهنگی را خواهند داشت یا شاهد فروش بخشی از تاریخ خود خواهیم بود؟

✍️ عبدالمجید رفیعی برزکی