محمد مشهدی نوش آبادی* – قصد نداشتم هیچ نقدی بر طرح استان کاشان قبل از بررسی در صحن علنی مجلس بنویسم، چون واقعاً استان شدن حق مردم این خطه است و هرکسی با هر نوایی ساز آن را بنوازد باید هم‌نوایی کرد.

از طرفی علم سیاست با علم تاریخ و فرهنگ خیلی هم ساز نیست که توقع داشته باشیم این‌گونه کارها بر مدار اسناد و شواهد و همچنین رعایت لوازم تاریخی و فرهنگی و هویتی باشد.اما در بحث نام استان پیشنهادی مانند نام غلط “اصفهان شمالی” و یا نام بی هویت و من درآوردی “گلساران” باید گفت که بعید است این نوع نام گذاری بتواند بر تصمیم نمایندگان مجلس تاثیر بگذارد. این در حالی است که در اصلاح آغازین این طرح، نمایندگان بررسی‌کننده نام کاشان را بر این استان مناسب دیده بودند نه نام‌های دیگر…

اما نام‌گذاری گلساران به‌جای اصفهان شمالی این نگرانی را ایجاد کرد که گویا پیشنهاد دهنده طرح در مسیر درست، منطقی و علمی قرار نداشته و مشاورانی کاردان وی را در این امور همراهی نمی کنند و گویا وی یک گروه فکری منسجمی ندارد و این تصمیمات را یک جمع صاحب‌نظر هدایت نمی‌کنند. چرا؟ چون گلساران نامی بی‌هویت، بی‌بنیاد، نامناسب و فاقد عناصر زیباشناختی است.

کاشان به پشتوانه های تاریخی، فرهنگی و صنعتی واقعاً شایسته نام استان است و اگر کسانی با این نام مخالف باشند طبعاً با این پیشنهاد که مرکزیت کاشان را بر اصفهان ترجیح دهند نیز مخالف خواهند بود و با آوردن نام‌های من‌درآوردی و بی‌اساس گمان نمی‌رود چیزی عوض شود.

اما اگر واقعاً چالش اساسی این است که استان پیشنهادی نامش کاشان نباشد انتظار این است که بر مبنای نام‌های تاریخی منطقه این نام‌گذاری صورت گیرد، نه این‌که الزاماً همان نام‌های قدیمی و هویتی عیناً به‌عنوان نام این استان ذکر شود، بلکه آن نام‌ها مبنا قرار بگیرد. لذا برای آشنایی نماینده شهرستان‌های کاشان و آران و بیدگل حداقل ذکر چند نام باستانی و تاریخی بر جغرافیای این منطقه ضروری است:

 اَبروز و دَرام (درم)

حسن بن محمد قمی در کتاب تاریخ قم از سده چهارم هجری است از منطقه ابروز و درام و حتی “استان درام” که همان منطقه درم در محدود کاشان است نام برده است و آن را از ریشه “درِ اِرم” به معنای دروازه بهشت می داند. این نام ها قابل مقایسه با منابع قدیم جغرافیای تاریخی مانند الاعلاق النفیسه ابن رسته و کتاب‌های قدیم اصفهان از جمله ذکر اخبار اصفهان ابونعیم، طبقات المحدثین باصبهان ابوشیخ و محاسن اصفهان مافروخی است.

 عراق عجم یا عراق ایران

به منطقه ای شامل اصفهان، قم، کاشان و همدان و دیگر شهرهای این محدود “عراق عجم” به معنی عراق ایران اطلاق می شد در مقابل عراق عرب که نام کنونی کشور عراق است. بر همین اساس نام عراق در دوره پهلوی برای شهر تازه تاسیسی در این منطقه به کار برده شد که بعدها به اراک تغییر نام پیدا کرد.
در بسیاری از اسناد دوره ایلخانی و قبل از آن از کاشان به عنوان منطقه عراق یاد شده است از جمله غزل زیبایی که عماد فقیه از عرفا و شعرای قرن هشتم برای امین‌الدین کامویی یکی از مشایخ خود در کاشان می فرستد:
«ای دم صبحگاهی از کرمان/ برسان شوق نامه‌ای به «عراق»
پیرجمال اردستانی از عرفای پرنویس دوره تیموری نیز در وصف زادگاه پیر خود، عبدالسلام کامویی بارها از واژه عراق برای منطقه کاشان سخن گفته است.

 بلاد جبال (سرزمین کوه ها)

و اما نام دیگر منطقه عراق عجم در متون کهن، “بلاد جبال” است یعنی سرزمین کوه ها، کوهستان یا کوه ساران و این به خاطر وجود کوه‌های متعدد در این سرزمین است، البته که بخشی از این کوه‌ها در منطقه همدان است اما در حقیقت هنوز از حدود قم تا کاشان و شهرهای آن سوی کوه و تا خروج از نطنز همیشه کوه‌ها در منظر ماست و “کرکس” کوهش شهرت دارد. حتی در منطقه کویری شرق و شمال منطقه موردنظر، یعنی کوه‌های یخاب و سیاه کوه حدود اردستان گرفته تا گلپایگان در غرب همه کوهستان است، لذا اگر قرار باشد به‌واسطه گل‌هایی که در برخی مناطق در منطقه کوهستانی کاشان است آن را گلساران بگذاریم چرا به یک نام با هویت و کهن یعنی کوهستان یا کوهساران نام‌گذاری نکنیم؟

آوردن این نام‌ها صرفاً برای طرح موضوع بود و یادآوری این نکته که برای هر کاری از این قبیل باید مقداری بررسی و مطالعه بشود. موارد دیگری از نام‌های باستانی و یا مناطق بسیار مهم باستانی در مرکز ایران است که می‌تواند نام این استان شود، اما الحق و انصاف برازنده‌ترین نام برای این استان کاشان است، نامی که مایه افتخار مردمان آن خواهد بود

**رئیس مرکز پژوهشی کاشان شناسی دانشگاه کاشان