- شناسه خبر : 11866
مارها در طبیعت، دوست‌اند یا دشمن !؟ بکشیم یا رهایشان کنیم؟
به لحاظ «آسیب‌پذیری» و «باورهای غیرواقع» به یقین، «مار»ها در طبیعت یکی از مظلوم‌ترین، «جانوران خزنده» محسوب می‌شوند.
نبود اطلاعات کافی از «چگونگی زیستن» و «زیستگاه‌های مارها» ، گاهاً مخاطراتی برای «کوهنوردان» و «طبیعت‌گردها» بوجود می‌آورد، که با درک آگاهی جزئی، می‌توان این مخاطرات را، به کمترین میزان، کاهش داد.
«مارها» را می‌توان از مهم‌ترین خزندگان زمین نامید، افزون بر ۳۴۰۰ گونه در ۲۰ تیره در جهان؛ و اما در ایران، هفت خانواده و بالغ بر حدود ۶۵ گونه دارند، سموم مارها از داروهای پایه‌ی مهم صنایع دارویی امروزی، محسوب می‌شوند.
«رفتارشناسی مار»ها در نوع خود، جالب‌ست، برخی مارها «نمایش مرگ» دارند، خود را به «مردن» می‌زنند تا از «تهاجم فرد مهاجم» در امان باشند، پس به «مرده‌ی هیچ ماری» نباید، دست زد.
«خودبری» یا «دم‌بری»؛ شگردهای دفاعی بسیار از «سوسمارها»، «مارمولک‌ها» و دیگر گروه خزندگان‌ست، بهترست «مارمولکی» را با دست لمس نکنیم، تا باعت جدا شدن، عضوی از بدنش نشویم.
«دفاع‌های شیمیایی» و «سم» در مارها و حتی «غدد تولیدی» در بسیاری از خزندگان، بیشتر «شیوه‌های دفاعی» محسوب می‌شوند، تا «شیوه‌های تهاجمی»، مثلاً برای در اَمان بودن برخی «سوسمار»ها، از گوشه‌ی چشمان آن‌ها، قطرات بودار «خون» مانندی، خارج می‌شود، «سگ‌سانان» از بوی این خون بیزارند. این می‌شود، عامل «بقای خزنده» ، در جلوگیری از طعمه شدن «سگ‌سانان»
«مارها»، فاقد «پلک متحرک» هستند، در عوض، یک «پولک شفاف» ، دارند که هم‌چون عینک، روی چشم‌شان را می‌پوشاند.
«زبان» و اندامی بنام «جاکوبسون» در مارها؛ «جاکوبسون» اندام بویایی مارها و خزندگان، محسوب می‌شوند، عموم مردم به غلط تصور می‌کنند، «زبان دو شاخه»ی مارها، همان «نیش» مارست، ولی «زبان دوشاخه‌ی مار» اندامی‌ست، برای شناسایی محیط اطراف، لذا «بو»ها و «ذرات معلق» در هوا را جذب و به «جاکوبسون»ها می‌فرستند. از طرفی این عضو، عامل اصلی تشخیص «تعیین قلمرو» در خزندگان نیز محسوب می‌شود.
مهم‌ترین نکته‌ای که باید ذکر شود این‌ست که تمام مارها، «سمی» نیستند، کلید شناسایی «مارها» عبارتنداز :
«مارهای غیرسمی»، «مردمک چشمی‌گرد» دارند. در حالی‌که، «مارهای سمی»، «مردمک چشمی عمودی».
«مارهای سمی»، حفره‌ی بین «چشم» و «بینی»، کمی بسمت پائین، متمایل شده است.
«مارهای سمی» عموماً «سری مثلثی» شکل دارند؛ اما، سر در «مارهای غیرسمی» «گردست».
«مارهای سمی» در انتهای دُم، «یک ردیف فلس» دارند؛ ولی «مارهای غیر سمی»، «دو ردیف فلس» در «انتهای دُم» خود دارند.
«مارهای سمی» عموماً، رنگی «روشن» دارند و هنگام مواجهه با انسان از خود صدا در می‌آورند، «خس‌خس» می‌کنند و «حالت تهاجمی» بخود می‌گیرند.
«مارهای آبی سمی» هنگام شنا کردن، «بدن بیرون از آب» است ولی «مارهای آبی غیرسمی»، «بدن درون آب»ست.
مارهای که دارای تنوعی از«رنگ‌ها» هستند، «عمومأ سمی» محسوب می‌شوند؛
البته در برخی از خصوصیات، ممکن است، استثناهایی هم، وجود داشته باشد.
طبیعت ۱۴۰۰، «دشت کاشان»، از همه لحاظ خاص شده است، از «حداکثر گرمای» پنجاه سال گذشته، از «کمترین میزان بارندگی» پنجاه سال گذشته و «خشکسالی شدید» آن، طبیعتاً عکس‌العمل‌های «حیات وحش» نیز متفاوت خواهد بود.
مارها به لحاظ «ترس و وحشت متقابل انسان‌ها»، صدمه‌پذیرترین جانوران محسوب می‌شوند، برای این‌که صدمات دو طرف، کاهش یابد، کافی‌ست احتیاط‌های جزئی، زیر را در یک «کوهنوردی» یا «طبیعت‌گردی» انجام دهیم:
۱-در فصل تابستان امسال بعلت خشک شدن چشمه‌ها و منابع آبی، «هجوم مارها» به «آب‌گاه‌های طبیعی» زیاد شده، در محل‌های که «چمن‌زار» و یا خاک مرطوب است، جهت ایجاد استراحت‌گاه موقت، مراقبت بیشتری لازم‌ست.
۲- شکاف سنگ‌ها، سایه‌ها، خنکای بوته‌های چشمه‌سارها، بهترین محل‌های استراحت مارهاست، بهترست با «عصای کوهنوردی» یا «چوب‌دستی» کمی ایجاد صدا نموده، حضور خود را اعلام نمایند، مارها چون حیوانات ذاتاً ترسویی هستند، به محض درک خطر، سریع دور خواهند شد.
۳-مارها عمدتاً می‌توانند، «پا و ساق پا» را مورد گزش قرار دهند، «پوشاندن پاها» و استفاده از «کفش‌های ساق‌دار» و «جوراب‌های کوهنوردی» بهترین راهکارهای دفاعی و پیشگیری از حملات «یک مارِ در حالِ دفاع از خود» است.
۴-مناطق مرطوب و سایه، محلی مناسب برای استراحت موقت یک مارست، مواقع استراحت، بهتر است، «زیپ کوله» و یا «چادر»، بسته شود، «داخل کفش‌ها» حتماً قبل از پوشیدن مجدد، بازبینی و تکانیده شود. داخل کفش‌ها، «بهترین محل استراحت عقرب» نیز هست.
۵-مناسب‌ترین راهکار طبیعی مقابله با گزش حشرات و حیواناتی چون مار، عقرب و حشرات موذی، «پاشیدن مقداری آب تنباکو» در اطراف استراحت‌گاه است، راه‌کاری «مسالمت‌آميز» و البته «زیست محیطی».
۶- به محض مشاهده مار، بهترست، ابتدا خونسردی خود را حفظ کرده، از روبرو شدن با آن پرهیز نموده و به آرامی به عقب برگردید و اجازه دهید مار، راه خود را ادامه داده و دور شود.
۷- اگر دچار مارگزیدگی شدید، باید «بالا و پائین محل گزش» را به صورتی که یک انگشت زیر آن حرکت کند، ترجیحاً با باندهای کشی ۴-۵ سانتی‌متری بسته شود، مواظبت نمائید، «باند کشی»، نباید «زیاد سفت» بسته شود، بگونه‌ای که «عروق سرخ‌رگی» مسدود شود.
۸-از «مکیدن» یا «بریدن و شکافتن محل گزش» به جد، پرهیز شود. عضو گزیده شده را، «آتل‌بندی» کرده، و مناسب‌ترست، بالاتر از «قلب» نگهدارید، «تحرک مارگزیده»، باید به کمترین حد ممکن، برسد.
۹- «سرد نگاهداشتن موضع گزش» ، «چکاپ تنفس» و «علام حیاتی» و «انتقال به اولین مراکز بهداشتی – درمانی»، نیز بسیار حائز اهمیت است.
۱۰- و اما کلام آخر، «رفتارشناسی» مارها، بسیاری از «رفتارهای تهاجمی مارها»، حکایت از «رفتارهای دفاعی» دارد، یعنی خود را به «فرد مهاجم» نشان داده از وجودش خبررسانی می‌کند، صداهای «هیس‌هیس»، «چرخش دم» و «صدای بلند دم»، همه و همه بیانگر این‌ست که باید فاصله‌تان را با من حفظ کنید.، و از من دور شوید.
هرچند «مارگزیدگی» شایع است، ولی وقتی در «طبیعت» حضور می‌یابید، به «زیستگاه» یک جانور می‌روید، باید با «مناسبات رفتاری» جانوران آن زیستگاه آشنا باشیم.
«کُشتن» حیوانات،
در شأن و منزلت هیچ «انسان» نیست.
می‌توان در «طبیعت» بود،
«لذت» بُرد
و متقابلاً برای «فرزندانمان» نیز حفظش کرد.
✍علی خالوئی، کنشگر حوزه محیط زیست و لیدر طبیعت‌گردی کاشان