علی اصغر شاطری* – کاشان که در طول تاریخ تشیع جایگاهی ویژه دارد و شخصیت های برجسته ای برخاسته اند و تأثیر شگرفی در ایجاد فرهنگ و تمدن شیعی داشته اند. عالمان و اندیشمندان شیعه ی نامداری که از دارالمومنین کاشان با جان و مال خود از حریم ولایت و تشیع دفاع و از آن پاسداری و بنیان های فرهنگ شیعی را بنا نهادند.

قطب الدین راوندی عالمی که زنده کننده نام شیعه در قرن ششم هجری را می توان نام برد و مولانا حسن کاشی شاعر و عالمی که در شیعه شدن حاکم سنی مذهب ایران نقشی اساسی داشته است. و…. و مردمی با ایمانی راسخ و اعتقادی محکم، کاشان را مأمنی امن برای سلاله و فرزندان اهل بیت علیهم السلام و مبارزان و مبلغان شیعه ساخته بودند.

فرهنگ عزاداری و سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام که از بعد شهادت آن حضرت به عنوان حرکتی برای مبارزه با حاکمان و ظالمان و فریاد حق خواهی مظلومانه تشیع بوده است و این حرکت تا کنون ادامه داشته و دارد. عزاداری ماه محرم و خامس آل عبا ریشه در فرهنگ و تاریخ و باور مردم است و هر منطقه ای نیز نسبت به فرهنگ و سنن اجتماعی و آداب و رسوم خود در اشاعه‌ی آن کوشیده اند. منطقه فرهنگی کاشان به عنوان نخستین شهرهای شیعه نشین نقشی مهم در این زمینه ایفا نموده است.

عزاداری سقایی نمونه ای از این نوع سوگواری است که علاوه بر زنده نگه داشتن نام امام حسین علیه السلام تلاش برای ترویج عقاید شیعی و مبارزه با حکومت های ضد شیعی است.

ابداع شعائر حسینی در دستجات و هیئت های عزاداری نظیر کتل و علم و توغ و جریده و نخل و… در شور آفرینی و برافروختن احساسات جوانان شیعه بسیار مهم بوده است همچنین آفرینش سنت ها و آداب و رسوم اجتماعی در عزاداری ها نیز برگرفته از همین اعتقادات و باورهای دینی است.
تشت گذاری در اردبیل، نخل برداری در یزد و آیین های توغ بندی و جریده برداری در گوشه و کنار ایران نمونه هایی از این آداب و رسوم عزاداری سنتی است. در این میان برای شور افکندن در میان عزاداران نقش موسیقایی مراسم مهم و از جایگاه ویژه ای برخوردار است و در هر منطقه ای نسبت به فرهنگ و تمدن خود لوازم و آلاتی را برگزیده اند.

در عزاداری سنتی منطقه کاشان طبل و دهل و شیپور و سنج برای اعلام حرکت دسته و شورآفرینی در سوگواری ها و برداشتن نخل و توغ مورد استفاده قرار می‌گیرد و سنگ زنی پای جریده نمونه ای منسوخ شده دیگری از آداب و رسوم در کاشان و آران و بیدگل است.

متأسّفانه بدلیل بی توجهی مسؤلین فرهنگی و عدم شناخت از فرهنگ سنتی عزاداری مردم کاشان از یک سوی و بی توجهی به چگونگی ایجاد شورآفرینی جوانان در عزاداری های سنتی، روش‌ها و سبک هایی در سينه زنی و آلاتی در عزاداری ما رواج یافته که اختصاص به فرهنگ عزاداری منطقه کاشان ندارد.

نمونه اش را می توان دمام زنی دانست که بعضی از جلسات از یک دهه قبل وارد مجالس عزاداری خود نموده اند و با رواج بی رویه آن آسیبی به فرهنگ بومی عزاداری سنتی منطقه وارد ساخته و همچنین به خود موسیقیایی دمام زنی نیز آسیب هایی وارد ساخته چرا که جوانان و نوجوانانی که در در کاشان دمام زنی می کنند هیچگونه آگاهی و شناخت جامع و کاملی از این هنر اصیل جنوبی متأسفانه ندارند.

دمام زنی مراسمی است سنتی که در عزاداری مناطق جنوبی ایران بخصوص در استان بوشهر از دیر باز تا کنون اجرا و ثبت میراث معنوی آنجاست.

شایسته است مسؤلین اداره ميراث فرهنگي، سازمان تبلیغات اسلامی، شورای هنری شهرداری و دیگر علاقمندان به فرهنگ اصیل عزاداری سنتی کاشان تلاشی مضاعف در حفظ آداب و رسوم و سنن اجتماعی عزاداری منطقه فرهنگی کاشان داشته باشند و از آسیب‌هایی ناخواسته وارد می شوند با دقت و فکر و اندیشه بگیرند.

* پژوهشگر و نویسنده تاریخ و فرهنگ منطقه کاشان