خانه «ورو» گبرآباد کاشان؛ دخمه‌های اسرارآمیز زرتشتی (+تصاویر)

محمد مشهدی نوش‌آبادی؛ پژوهشگر تاریخ و فرهنگ کاشان

روستای گبرآباد (مسلم آباد) در نزدیکی شهر قمصر از توابع کاشان است. در نزدیکی این روستا کاروان‌سرای «گبرآباد» وجود دارد که قبلا از آن به عنوان پادگان آموزشی استفاده می‌شد.
گبرآباد در پایین گردنه جاده قدیم اصفهان – کاشان قرار دارد. سیاحان دوره صفوی که از این محل گذشته‌اند، از ویرانه‌های روستایی زرتشتی یاد کرده‌اند که ساکنان آن به دلیل فشارهای موجود در دوره صفوی، خاک وطن را ترک نموده و احتمالا به سوی هند رهسپار شده‌اند. در هند جمعیت زیادی از زرتشتیان وجود دارد که به آنان پارسیان می‌گویند. بقیه زرتشتیان به طور عمده در استان‌های یزد و کرمان ساکن هستند.
«حسن نراقی» از دخمه‌هایی در این روستا یاد کرده که احتمالا دخمه‌های مخصوص مردگان زرتشتی است.

مردم این آبادی، از این دخمه‌ها به عنوان خونه «ورو» یاد می‌کنند. «ورو» باید‌‌ همان «ور» باشد که به معنای حصار، قلعه و یا دخمه است. چنان‌که «ور جمکرد» در اساطیر ایرانی دلالت بر حصاری زیرزمینی دارد.
برای محک دیدگاه «نراقی» به محل دخمه‌ها رفتیم. «ورو» در پیشانی تپه‌ای کوچک که مشرف بر جاده قدیم و جدید قمصر است قرار داد. ورودی دخمه مقداری تخریب شده اما به زحمت خود را به داخل آن رساندیم.
در سمت راست ورودی در، فضایی به طول تقریبی ۴ و عرض ۱ متر وجود دارد که حاصل چیدن سنگ و گچ در مجاورت دیواره تپه است.
ورودی فضای اصلی حدود۱۸۰ متر ارتفاع و ۶۰ سانتی‌متر پهنا و دو متر طول دارد که
پس از ورود به آن به وسیله چاهکی که رو به بالا می‌رود، وارد فضای اصلی دخمه می‌شویم.

دخمه حدودا چهار متر طول و شش متر پهنا دارد. ارتفاع تقریبی آن دو متر است. دخمه در دل صخره تراشیده شده است و در آن مصالح سنگ و گچ هم به کار رفته است. مقداری از سنگ اصلی کوه به شکل ستونی مدور در میان دخمه پابرجاست. دو پنجره به بیرون راه دارد که نور را وارد دخمه می‌کند.
تمام فضای دخمه گچ‌اندود است اما بیشتر گچ تاق آن ریخته است. سطح این دخمه پر از خاکی است که از سقف ریزش کرده است.
 در روبروی ورودی سه اتاقک به طول و عرض یک و نیم متر وجود دارد.
در کنار چاهکی که از آن وارد فضا می‌شوی، چاه دیگری تقریبا در وسط دخمه کنده شده است که حالت قیف دارد. عمق آن حدود دو متر است، دهانه آن ۶۰ سانتی‌متر است اما در قسمت‌های انتهایی حدود دو متر قطر دارد.
احتمال اینکه این دخمه محل قرار دادن اجساد مردگان زرتشتی باشد بسیار زیاد است. به ویژه این‌که چاهک مخروطی شکل میانی حالت استودان (استخوان‌دان) دارد.
این چاهک که بخشی از آن با سنگ و گچ ساخته شده و از چاهک ورودی جدا شده است، ساختار دخمه مردگان زرتشتی را کامل می‌کند.
اگر بپذیریم که پیش از صفویه اینجا روستایی زرتشتی‌نشین بوده است (که اسناد تاریخی و نام گبرآباد گواه آن است) امکان این‌که این دخمه مخصوص جنازه باشد، زیاد است.

زرتشتیان به دلیل این‌که خاک و آتش را مقدس می‌داشتند، پیکر انسان مرده را که نزد آن‌ها بد‌ترین پلیدی بود به این عناصر مقدس نمی‌سپردند. به ناچار جنازه را در دخمه‌هایی گذاشته و پس از این‌که جسد با گذشت زمان فرسوده و یا توسط حیوانات وحشی خورده می‌شد، استخوان‌های مردگان را در استودان می‌ریختند و بر روی آن اسید می‌پاشیدند. نمونه این مقابر در یزد وجود دارد و تا چند دهه قبل زرتشتیان همین معامله را با جنازه می‌کردند.
گفته می‌شود که این دخمه محل اختفای راه‌زنان بوده است. اگر این دیدگاه درست باشد، باید گفت که ممکن است در دوره‌های بعدی چنین کاربردی یافته باشد. ضمن اینکه محل زندگی یا کمین و اختفای انسان معمولا همراه با ایجاد آتش برای پخت غذا و رفع سرما بوده است. اما گچ‌ها کاملا سفید است و آثاری از دود در آن پیدا نیست.


دیدگاه شما

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *