- شناسه خبر : 20656
گفت و گو با اللهیار دولتخواه رئیس ادارۀ حفاظت محیط زیست کاشان؛
برای حفظ محیط زیست همه مسئولیم
«اللهیار دولتخواه» از اصحاب رسانه گله‌مند است. معتقد است اگر همۀ ما در کنار همدیگر بایستیم اهداف حفاظت محیط زیست بهتر محقق می‌شود ولی وقتی مطلبی بدون پرس و جو منتشر می‌شود زخمی بر روان جامعه وارد می‌شود که کمتر از زخم معادن بر چهرۀ طبیعت نیست. وی در ادامه به پرسش‌های خبرنگار اهل کاشانم پاسخ داده است.
وضعیت معادن
وضعیت معادن یکی از دغدغه‌های مهم مردم و اصحاب رسانه است. آیا مردم و اصحاب رسانه اطلاع دارند که برای استقرار معادن هیچگونه استعلامی از سازمان حفاظت از محیط زیست دریافت نمی‌شود؟! مسئولیت «سازمان حفاظت محیط زیست» صرفاً پایش معادن است. وقتی فعالیت یک معدن شروع شد آن وقت مسئولیت اداره حفاظت محیط زیست آغاز می‌شود. کارشناسان این اداره بایستی بر فعالیت معدن نظارت کنند. اگر آلایندگی داشته باشد اخطار بدهند تا آلایندگی رفع شود و برای تحقق آن پیگیری کنند. اگر صاحب معدن به اخطار محیط زیست توجه نکرده آن وقت «اداره حفاظت از محیط زیست» می‌تواند بی‌توجهی صاحب معدن را از طریق مراجع قضایی پیگیری کند. به همین خاطر پرونده تخلف تعدادی از معادن در مراجع قضایی تشکیل شده و در حال پیگیری است. حتی یکی از معادن که مشکلات زیست محیطی داشته و مشکلات خود را برطرف نکرده است همین امروز حکم پلمپ آن به دستور دادستان کاشان صادر شده و از ادامۀ فعالیت آن جلوگیری می‌شود.
شاید مردم تصور می‌کنند «ادارۀ حفاظت محیط زیست» می‌تواند جلوی فعالیت یک معدن را بگیرد ولی این طور نیست. تصمیم راجع به فعالیت یک معدن در اختیار شورای عالی معادن است و در اختیار مراجع شهرستانی نیست. سازمان حفاظت از محیط زیست با معادن و صنایع آلاینده هیچگونه اغماضی ندارد. بلافاصله اخطاریه صادر شده و در صورتی که مشکل رفع نشود پرونده تشکیل شده و به مراجع قضایی ارسال می‌شود.
سازمان‌های متولی
سازمان‌های متولی معادن متعدد و متفاوت است ولی به محض این که مشکلی از ناحیه معادن پیش آمده است همۀ نگاه‌ها به سمت «سازمان حفاظت از محیط زیست» می‌رود. مشکل معادن مربوط به یک سازمان نیست. گاهی ممکن است فعالیت یک معدن منابع آبی آن منطقه را تهدید کند. متولی آن «امور منابع آب» است. چه بسا ممکن است کشاورزی یک منطقه را با مشکل مواجه کند. متولی آن «جهاد کشاورزی» است. اگر فعالیت معدن پوشش گیاهی یک منطقه را نابوده کرده است مربوط به «سازمان منابع طبیعی» است که رسیدگی کند. هرکدام از این‌ها بحث تخصصی خاصی دارد.
مردم همه چیز را از چشم «سازمان حفاظت محیط زیست» می‌بینند! حتی اگر جایی درختان قلع و قمع شده است سراغ این سازمان می‌آیند. در صورتی که متولی آن «منابع طبیعی» است. «ادارۀ حفاظت محیط زیست» در چارچوب حوزه تخصصی اجازه فعالیت دارد. اجازه ندارد وارد حوزه‌های دیگر شود!
برداشت معدن توأم با آلایندگی است. امکان ندارد برداشت از یک معدن بدون هیچگونه اثرات زیست‌محیطی انجام شود. این مربوط به ایران و شهرستان کاشان نیست. در دنیا همین‌طور است. ولی ما باید تبعات آن را کاهش بدهیم!
بهترین راهکار
بهترین راهکار برای کاهش آلایندگی‌های زیست محیطی توجه به بازیافت است. مردم در صورتی می‌توانند تبعات زیست محیطی را کاهش بدهند که به بازیافت مواد توجه کنند تا مجبور نشویم برای تولید محصول به ذخایر زیست محیطی فشار بیاوریم. خیلی وقت‌ها مواد بازیافتی به راحتی دفن می‌شود. دفن مواد بازیافتی به معنی تخریب محیط زیست و فشار به ذخایر معدنی برای تولید مجدد است. بازیافت به حفظ محیط زیست کمک می‌کند.
مدیریت و نظارت و کنترل بخشی از فرایند حفاظت از محیط زیست است ولی همۀ آن نیست. محیط زیست شهر و منطقه در صورتی حفظ خواهد شد که شهروندان به مسئولیت اجتماعی و زیست محیطی خود آگاه شده و نسبت به آن اهمیت قائل شوند. آگاهی مردم با اهمیت است. این مسئولیت منحصر به مصرف کننده نیست. تولیدکننده هم از دل همین مردم در این جایگاه قرار گرفته است. کسی که صاحب کارخانه یا معدن است، یک شهروند است. اگر برای او هم دغدغه‌های زیست محیطی پررنگ شود مسائل از ریشه و اساس حل خواهد شد.
آیا ما دنبال این هستیم که صورت مسئله را پاک کنیم یا هدف ما این است که مسئله را به درستی حل کنیم؟! نهادهای نظارتی تا حدی می‌توانند جلوی مشکلات را بگیرند ولی اگر احساس مسئولیت شهروندی و پایبندی به قانون فراگیر شود بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.
وضعیت صنایع
توسعه بدون مشکل نیست. وقتی صنعت آمد مشکلات زیست محیطی زیادی همراه آن آمد. این طور نیست که جامعه‌ای دنبال توسعه برود و از تبعات آن در امان بماند. مثلاً گاهی صحبت آلایندگی شرکت‌های مختلف می‌شود. بعضی در حوزه مصالح ساختمانی، تعدادی در حوزه ماشین‌آلات و بعضی در حوزه فولاد است. برخی رعایت می‌کنند و برخی نمی‌کنند!
خوشبختانه بعضی شرکت‌ها به خصوص در حوزۀ مصالح ساختمانی مجهز به سامانه پایش آنلاین هستند. سیستم پایش آنلاین مستقیم به سازمان حفاظت از محیط زیست کشور وصل شده است. وضعیت آلایندگی کارخانه مرتب کنترل می‌شود. آزمایشگاه معتمد آنالیزهای آن را انجام داده و چنانچه مشکلاتی دیده شود بلافاصله سازمان حفاظت از محیط زیست آن را رصد کرده و بایستی رفع شود. چنانچه یک شهروند یا فعال زیست محیطی گزارش بدهد که در فلان ساعت و تاریخ آلودگی مشاهده شده است سازمان از طریق سامانه پایش آنلاین وضعیت کارخانه را در همان ساعت و تاریخ بررسی کرده و چنانچه این آلایندگی تایید شود اخطاریه صادر شده و کارخانه باید سریع نسبت به اصلاح آن اقدام کند. گاهی ممکن است این آلایندگی ناشی از نقص در غبارگیرها اتفاق افتاده است یا فیلترها نقص پیدا کرده است یا عمر مفید کیسه‌های داخل فیلتر به پایان رسیده و باید تعویض شود.
البته شرکت‌هایی هم هستند که متأسفانه مشکلات آلایندگی دارند. برای تعدادی از این شرکت‌ها در شهرک قطب راوندی پرونده تشکیل شده و به مراجع قضایی ارسال شده است. مدیران کارخانه‌ها درصدد هستند که مشکل آلایندگی کارخانه رفع شود ولی تا این زمان رفع نشده است.
یکی از دغدغه‌های زیست محیطی شهرستان فعالیت شهرک صنعتی قطب راوندی در بافت شهری است. البته زمانی که این شهرک تأسیس شده خارج از بافت شهری بوده ولی به مرور رشد نامتعارف شهری باعث شده که در حوزۀ شهری قرار گیرد. الان فعالیت این شهرک قانونی است ولی بهتر است انتقال آن به خارج از بافت شهری در یک برنامه درازمدت مورد توجه مدیران شهری قرار گیرد. در حال حاضر «ادارۀ حفاظت محیط زیست کاشان» واحدهای این شهرک را رصد کرده و چنانچه مشکل زیست‌محیطی داشته باشند برای رفع آن پیگیری می‌شود. همۀ واحدهای صنعتی در شهرک‌های صنعتی و خارج از آن پایش می‌شود. به تازگی یک واحد ریخته‌گری در جاده قم پس از طی کردن فرایند قانونی به دستور مقام قضایی پلمپ شدو از فعالیت این واحد جلوگیری به عمل آمد.
در خصوص فولاد بر اساس آمایش سرزمین چند سالی که هیچگونه مجوزی برای صنایع فولاد در شهرستان صادر نشده است. حتی در استان‌های مجاور نیز مجوزی برای فعالیت صنایع فولاد صادر نشده است ولی این‌هایی که فعال هستند مجوزشان مربوط به سالیان قبل است. «ادارۀ حفاظت محیط زیست» بر کنترل آلایندگی این صنایع نظارت دارد. نورد سرد تبعات چندانی ندارد ولی «نورد گرم» «ذوب» مشکلات زیست محیطی در پی دارد.
سنجش آلودگی هوا
یکی از مطالبات مردم و اصحاب رسانه موضوع دستگاه سنجش آلودگی هوای میدان 15 خرداد است. سنجش هوا این مرکز به وسیله سنسورهایی انجام می‌شود که عمر مفید آن گذشته است. باید اصلاح یا تعویض شود. متأسفانه با وجود تحریم‌ها دسترسی به این سنسورها وجود ندارد. کاشان یک شهرستان صنعتی و بزرگ است و همواره نیازمند پایش آلودگی هواست. این دستگاه به واسطه این که قطعات آن قدیمی است از مدار خارج شده و قابلیت تعمیر ندارد. دو دستگاه ایرانی تهیه شده است. یکی وضعیت ریزگردها را پایش کرده و دیگری گازهای موجود در هوا را پایش می‌کند. ولی شهرستان نیازمند دستگاهی است که بتواند همۀ عناصر هوا را پایش کرده و در اختیار مردم و کارشناسان و مدیران قرار بدهد.
اما در حال حاضر با استفاده از دو دستگاه موجود ریزگردهای و گازهای موجود در هوا پایش می‌شود. وضعیت آلایندگی هوای کاشان به صورت روزانه پایش می‌شود. هرگاه درصد آلایندگی هوا از استاندارد آن بالاتر رود در اختیار مدیریت بحران شهرستان و استان قرار می‌گیرد تا تدابیر لازم اندیشیده شود.
کاشان نیاز به دستگاه‌های پایش پیشرفتۀ هوا دارد. این یکی از درخواست‌های مکرر سازمان حفاظت از محیط زیست کاشان از استان و تهران است. ولی هزینۀ آن بالاست. حداقل نیازمند 10 میلیارد تومان اعتبار است. تأمین اعتبار آن برای سازمان حفاظت از محیط زیست امکان‌پذیر نیست. به خاطر این که فقط کاشان نیست. شهرستان‌های کل کشور به چنین دستگاهی نیاز دارند.
کم‌لطفی اصحاب رسانه
گاهی اصحاب رسانه کم‌لطفی کرده و یک طرفه به قاضی می‌روند. اگر مشکل زیست محیطی در منطقه پیش آمده است قبل از این که دست به قلم ببرند از مسئولین محیط زیست هم بپرسند. مردم و مسئولین روبروی هم قرار ندارند. رسالت اصحاب رسانه و سازمان حفاظت از محیط زیست، مشترک است. همه دنبال حفظ محیط زیست هستیم. محیط زیست مربوط به همه است. همه از آن استفاده کرده و زندگی ما وابسته به محیط زیست است. نباید فرصت هم‌افزایی به تهدید تبدیل شود. ولی گاهی دیده می‌شود از «ادارۀ محیط زیست» موضوع مطالبه می‌شود که در اختیار این اداره نیست.
به عنوان مثال دستگاه نظارتی قلع و قمع درختان سه سازمان است. منابع طبیعی، جهاد کشاورزی و دهیاری‌ها متولی نظارت بر قطع درختان هستند. متولی حفظ درختان در شهر به عهدۀ شهرداری است ولی به محض این یک درخت در جایی قطع شد سراغ «ادارۀ حفاظت محیط زیست» می‌آیند که چرا کوتاهی کرده است.
اختیارات سازمان حفاظت از محیط زیست محدود است ولی با هم‌افزایی اصحاب رسانه بیشتر می‌شود و البته ناگفته نماند. هم‌افزایی مردم، اصحاب رسانه و مسئولین در فرهنگ‌سازی اهمیت حیات وحش در جامعه اتفاق افتاده است.
منطقه حفاظت شده
مردم با گونه‌های مختلف حیات وحش مأنوس شده‌اند. مثلاً گونه «پلنگ ایرانی» شناسایی و به ثبت رسیده است. «پلنگ ایرانی» یکی از گونه‌های در خطر انقراض و بسیار کمیاب و ارزشمند اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت است. آمار دقیقی از آن نداریم ولی امیدواریم بیش از یکی باشد. گونه بومی شهرستان است.
الحمدالله فرهنگ حفظ گونه‌های کمیاب در جامعه نهادینه شده است. مردم اگر آن را ببینند با علاقه و ذوق از آن فیلم یا عکس تهیه کرده و در شبکه‌های مجازی به اشتراک می‌گذارند تا دیگران هم آن را ببینند. واقعاً پلنگ کاری به کسی ندارد. وارد منطقه روستایی و شهری نمی‌شود. البته پُرادعاست. اگر کسی آن را دید بهتر است روی خودش نیاورد و عبور کند. اگر کسی طرف پلنگ نرود کاری به کسی ندارد ولی اگر برایش مزاحمت ایجاد شود ممکن است مقابله کند. یکی از راهکار حفظ گونه حیات وحش آن است که اهالی منطقه با گونه آشنا شوند. متوجه شوند که این گونه ارزشمند است و حفظ آن ارزش حیاتی دارد. در این صورت خودشان برای حفظ گونه همکاری می‌کنند.
هر سال سرشماری حیات وحش توسط «ادارۀ حفاظت محیط زیست» انجام می‌شود. زمان آن مشخص است. زمان آن اواخر پاییز و اوایل زمستان است.
منطقه حفاظت شده قمصر-برزک مسئول مستقیم دارد. مسئول منطقه زیرنظر اداره فعالیت می‌کند. البته من هم در منطقه حاضر شده و به مسائل آنجا نظارت می‌کنم. محیط‌بانان در منطقه حفاظت شده در طول شبانه‌روز فعالیت می‌کنند.
شهروندان مسئول
انسان امروز برای تولید هر محصولی سراغ طبیعت می‌رود. همین کاغذ را نگاه کنید. برای این که کاغذ تولید شود مجبور هستید درختی را قطع کنید. همین درختی که طبیعت به آن نیاز دارد. همین درختی که در کاهش آلودگی هوا مؤثر است. فعالیت بسیاری از واحدهای صنعتی با مشکلات زیست محیطی همراه است. ما باید ببینیم چه قدر می‌توانیم تبعات آسیب‌های توسعه و صنعت را کاهش داده و آن را کنترل کنیم. بخشی از آن ناشی از سیاست‌های کلان کشور است ولی بخش مهم‌تر آن در اختیار تک‌تک شهروندان است. باور داریم حفظ محیط زیست در گرو مسئولیت‌پذیری تک‌تک شهروندان است.
خبرنگار: عبدالمجید رفیعی برزکی