محمد مشهدی نوش آبادی* _ دین زرتشتی تمام عناصر منفی و رنج آور و مزاحم زندگی آدمی از جمله بلاهای طبیعی، بیماری، مرگ، سرما، خرفستران یا حیوانات مضر و وحشی و تاریکی را مخلوق اهریمن تلقی می‌کند.

شب یلدا یا چله، طولانی ترین شب سال است و به تعبیری طولانی‌ترین تاریکی سال، و از آنجا که تاریک‌ترین و اهریمنی ترین شب سال را پست سر می گذاریم باید با همنشینی آن را کوتاه کرده و بر این تاریکی پیروز شویم؛ همانند آیین سیزده‌به‌در که برای بیرون کردن نحسی آن باید به دامان دشت و صحرا پناه ببریم.

لذا در جشن‌های رسمی ایرانی- زرتشتی به یلدا اشاره نشده است، چون شب یلدا که مجال حضور اهریمن تاریکی در آن بیشتر است شبی خسارت بار است که باید با گردهم‌آیی و شب زنده داری خسارت آن را کم کنیم.

در عوض فردای این شب که بر روشنایی روز افزوده شده و آغاز اوج گرفتن تابش خورشید است جشن ‌”خرم روز” یا “خُرّه روز” است که از جمله اعیاد زرتشتی است.

این روز به مناسبت یکی شدن نام ماه و روز نیز اهمیت یافته است. دی نام ماه دهم سال به معنی دادار یا آفریدگار است که لقب اهورا مزداست و روز اول هر ماه نیز روز اهورامزدا یا هورمزد است و لذا بر اساس سنت بهانه‌ای برای جشن و عید. حتی نقل شده اول دی را ایرانی ها آغاز سال دانسته و عید می گرفتند که حداقل با توجه به وفور بی نظمی های تقویمی و بازتاب های آن عجیب نیست.

به هر روی بعد از تحمل تاریکی شب، عید خرم روز است. درباره این روز و اهمیت آن نزد شاهان و مردم آورده اند:
“خرم روز. گویند ملوک عجم در این روز لیکن در ماه دی که آن ماه دهم است از سالهای شمسی جشن کردندی و جامهای سفید پوشیدندی و بر فرش نشستندی و دربان را منع کردندی و بار عام دادندی و به امور رعیت مشغول شدندی و مزارعان و دهقانان با ملوک بر سر یک خوان نشستندی و چیزی خوردندی و بعد از آن هر عرض و مدعایی که داشتندی بی واسطه ٔ دیگری بعرض رسانیدندی و ملوک برعایا گفتی: «من هم یکی از شمایم ومدار عالم بزراعت و عمارتست و آن بی وجود شما نمی شود و ما را از شما گزیر نیست چنانکه شما را از ما، و ما و شما چون دو برادر موافق باشیم.»

*پژوهشگر و نویسنده تاریخ و فرهنگ منطقه کاشان