- شناسه خبر : 19738
کاشان در انقلاب مشروطه
انقلاب مشروطه یا مشروطیت یک انقلاب و رویداد اجتماعی سیاسی در تاریخ ایران، و بخشی از جنبش مشروطه ایران است. این انقلاب سبب تغییر نظام حکومتی ایران از مطلقه به مشروطه، تشکیل مجلس قانون‌گذاری، و تدوین اولین قانون اساسی ایران شد. این رویداد در زمان سلطنت مظفرالدین‌شاه قاجار از آذر ۱۲۸۴ خورشیدی شروع شد و در مرداد ۱۲۸۵ به سرانجام رسید، اما با دخالت بیگانگان و کارشکنی طرفداران استبداد به تدریج تحلیل رفت و در نهایت موجب سرنگونی سلسلۀ قاجار و احیای استبداد در قالب حکومت پهلوی گردید.
کاشان از جمله شهرهای پیشگام در جنبش مشروطه است که با مشارکت روشنفکران و علمای خود نقش مهمی در تاریخ این جنبش ایفا کرده است. پیشگامی کاشانی‌ها در حرفۀ روزنامه‌نگاری و صنعت مطبوعات، تاثیر بسزایی در شکل‌گیری و اشاعۀ جنبش مشروطه در ایران داشته است. به طوری‌که سردبیری و مدیریت بسیاری از جراید تاثیرگذار و جریان‌ساز این دوره بر عهدۀ کاشانی‌هاست و بسیاری از شاعران و نویسندگان کاشانی در نشریات این دوره قلم می‌زنند.
از جمله پرتیراژترین نشریه آن دوران حبل‌المتین بود که توسط سیدجلال‌الدین کاشانی، متخلص به «ادیب» و ملقب به «مؤیدالاسلام» در کلکته منتشر می‌شد. این نشریه که به بسیاری از نقاط جهان از جمله ایران، اروپا، عراق، عثمانی، افغانستان، مصر، چین، برمه، روسیه، و ترکستان فرستاده می‌شد، بعدها در تهران توسط برادر کوچکتر مویدالاسلام، سیدحسن کاشانی منتشر می‌شد. مقالات آن نقش مهمی در بیداری افکار مردم و ترویج اندیشه آزادی‌خواهی و مشروطه‌طلبی داشت و امروزه یکی از منابع مهم تاریخ انقلاب مشروطه محسوب می‌شود.
از دیگر جراید پرطرفدار و تاثیرگذار این دوران می‌توان به ثریا و پرورش اشاره کرد که به همت میرزا علی محمد خان کاشانی، سید فرج‌الله کاشانی و احمد خاوری کاشانی ملقب به فخرالواعظین و لسان‌الاسلام منتشر می‌شد. ادوارد براون ثریا را ارزشمندترین نشریۀ دوران استبداد پیش از مشروطه می‌داند و معتقد است که «نتایج حاصل از تأثیر آنها (ثریا و پرورش) انقلاب فکری عظیمی در میان جوانان پدید آورد و افکار عامه را سخت تهییج و درباریان را مات و مبهوت ساخت.»
کاشانی‌ها در تاسیس مدارس به سبک نوین و تشکیل انجمن‌های مختلف نیز پیشرو بوده‌اند. یکی از نخستین مدارس مدرن مدرسه علمیه است که در این دوران به همت شیخ یحیی کاشانی از روزنامه‌نگاران هوادار مشروطه در کاشان ساخته می‌شود. او یکی از بنیانگذاران «انجمن سری آزادیخواهان» بود که بیشتر اعضای آن را کاشانیان مقیم تهران تشکیل می‌دادند. شب‌نامه‌های ضد حکومتی او که به‌ویژه علی‌اصغر اتابک صدراعظم مظفرالدین‌شاه را هدف می‌گرفت، عاقبت به دستگیری او و شناسایی اعضای انجمن انجامید. پس از آن به اردبیل تبعید شد و علی‌رغم آنکه اتابک دستور قتل او را داده بود، با بهانه‌ها و عذرهای امام‌قلی‌میرزا حاکم اردبیل و ظهیرالسلطان نایب‌الحکومه این شهر زنده ماند.
یکی دیگر از فعالان جنبش مشروطه و از بنیانگذاران مدارس و انجمن‌های معارف، محمدمهدی شریف کاشانی بود. وی نویسندۀ کتاب واقعات اتفاقیه در روزگار است که یکی از جامع‌ترین کتب در ارتباط با تاریخ جنبش مشروطه است. در دوران انقلاب مشروطه وی و پسرش عبدالباقی و دامادش قطب‌الدوله از فعالین جنبش بود و خود او از نزدیکان سید عبدالله بهبهانی بود و «انجمن خمسه» را پی‌ریزی کرد. برخی مورخین او را رئیس یکی دیگر از انجمن‌های دوره مشروطه به نام «باغ میکده» می‌دانند. در میان اعضای این انجمن، افراد برجسته‌ای چون ملک‌المتکلمین، سیدجمال واعظ، سیدمحمدرضا مساوات، سلیمان‌خان میکده، یحیی دولت‌آبادی، جهانگیرخان صوراسرافیل و … حضور داشتند.
یکی از مترقی‌ترین رساله‌های دینی در حمایت از جنبش مشروطه، در کاشان و توسط ملا عبدالرسول مدنی کاشانی به نام رساله انصافیه نگاشته شده است. او نسبت به تحولات سیاسی و اجتماعی جوامع غربی منفی‌نگر نیست، در عین حال ذره‌ای از اصول دینی خود عقب‌نشینی نمی‌کند. وی با اندیشه‌های روشنفکران ایرانی آشناست و در اثر خود از سید جمال، ملکم خان و طالبوف تبریزی به نیکی یاد می‌کند و جناح ارتجاعی را بارها مورد ملامت و سرزنش قرار می‌دهد. فریدون آدمیت دربارۀ آن می‌نویسد: «رساله‌ی انصافیه از نظرگاه روشنفکری ارزنده‌ترین نوشته‌هایی است که از علمای دینی این دوره سراغ داریم.» اغلب این کتاب را با رسالۀ تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله نائینی مقایسه می‌کنند.
کاشان در این دوره پابه‌پای سایر نقاط ایران درگیر جنبش است. هنگامی که پیشوایان مذهبی مشروطه‌خواه از تهران به قم مهاجرت می‌کنند، گروهی از طلاب شهر به تشویق به پیشوایی حاجی میرزا فخرالدین نراقی مجتهد بزرگ کاشان به قم رفته و به آنها می‌پیوندند. پس از بازگشت مهاجران و صدور فرمان مشروطه توسط مظفرالدین شاه، جشن باشکوهی در مسجد آقابزرگ کاشان برگزار می‌شود و این مسجد را به کانون جنبش مشروطه تبدیل می‌کند.
اما خوشبینی انقلاب مشروطه که در کاشان با تاسیس مدارس به شیوه مدرن و حذف عوامل حکومت ستمگر قوت یافته بود، خیلی زود با تشدید بی‌ثباتی و ناامنی و خشونت در منطقه توسط نایب حسین کاشی به یاس تبدیل می‌شود. نایب حسین به همراه پسرش رهبری گروهی از لوطی‌های شهر را بر عهده داشت و به راهزنی، غارت و ربودن زنان در کاشان می‌پرداخت و از طرف مخالفان مشروطه مانند عین‌الدوله وزیر کشور و مدیرالسلطنه فرماندار کاشان مورد حمایت بود.
آزادیخواهان و جوانان کاشان برای صیانت از انقلاب و مبارزه با بیدادگری‌های مستبدان و اشرار در همان سال نخست مشروطه انجمن «تشویق» را تحت رهبری آقا علی نراقی تاسیس می‌کنند. نایب حسین ابتدا به اعضای این انجمن پیشنهاد رشوه می‌دهد، و وقتی سرسختی آنها را می‌بیند، سعی می‌کند آنها را با تهدید و ارعاب متوقف کند. اما هیچکدام از این دسیسه‌ها کارگر نیست و مردم با تجمع در تلگرافخانه و سپس مسجد شاه خود را برای مقابله با اشرار آماده می‌کنند.
در 1286 جنبش مقاومت به رهبری علمای محلی، نایب حسین را مجبور می‌کند به حرم قم پناه ببرد و پسرش ماشاالله به تهران می‌گریزد و در آنجا دستگیر و به اعدام محکوم می‌شود؛ اما با کمک افراد صاحب نفوذ از بند می‌گریزد.
سه سال پس از صدور فرمان مشروطه با قدرت یافتن مردم و پس از اعتراضات گسترده، دومین انتصاب مدیرالسلطنه به پایان می‌رسد. اما نایب حسین با حمایت سلطنت‌طلبان و عشایر بیرانوندی در 1288 به اسلحه‌خانه شهر حمله و مهمات آنجا را غارت می‌کند.
تلاش‌های متعدد برای سرکوب شورش نایب حسین توسط داوطلبان مشروطه‌خواه و گروه‌های عشایر بختیاری بی‌نتیجه می‌ماند. به دلیل تهدیدات این گروه و افزونی قدرت طرفداران استبداد در شهر، تعداد زیادی از آزاداندیشان و فعالان محلی که تحت فشار جامعۀ محافظه‌کار کاشان قرار داشتند، همانند نظام وفا آرانی و عبدالعلی موبد بیدگلی این شهر را ترک می‌کنند و به عنوان روزنامه‌نگاران برجسته در بیان پیام اصلاح‌طلبانۀ انقلاب مشروطه نقش فعال ایفا می‌کنند. آقا علی نراقی از معدود فعالان مشروطه که در کاشان می‌ماند، به دست عوامل نایب حسین به شهادت می‌رسد.