- شناسه خبر : 2917
گزارشی از منطقه طبیعی گِله خزاق:
حیات دوباره طبیعت گِله خزاق نیازمند یاری من و شماست
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری اهل کاشانم، شهرستان کاشان با وجود آب و هوای گرم و خشک در دل خود مناطق ییلاقی بسیاری دارد که در تمام فصول سال جلوه گر زیبایی های زیادی است بخصوص که در تابستان های طاقت فرسا مامنی برای آرامش و بهره مندی از هوای مطلوب و معتدل به حساب می آیند.
یکی از این مناطق طبیعی بکر و زیبا در فاصله حدود 10 کیلومتری از مرکز شهر کاشان در منطقه «خزاق» قرار دارد؛ دره ای که اهالی منطقه آن را «گِله» می نامند و با کوه هایی که به قلب آسمان قد کشیده و دلربایی می کنند محصور شده است.
در جلد سوم کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران نوشته حسینعلی رزم آرا آمده است: «خزاق در 15 کیلومتری شمال باختری کاشان با آب و هوای معتدل در دامنه کوه واقع شده؛ آب آن از قنات و چشمه تامین می شود و برج خرابه “شاه میرزاد” از آثار قدیم آنجاست.»
«گِله»، در سالیان دور به عنوان یکی از مناطق شکار به حساب می آمده است که متاسفانه هم اکنون به علت گسترش شهرنشینی و شکارهای بی رویه در گذشته، اثری از حیوانات محافظت شده در این منطقه یافت نمی شود.
انواع درختان مختلف مناطق کویری و گرمسیری از جمله صنوبر، بادام کوهی، گز، پسته و انجیر کوهی در نقطه به نقطه دره و دامنه کوه هایش سر به فلک کشیده و محیط بسیار دلپذیر با آب و هوای مطلوبی را برای گذران ساعاتی فارغ از صداهای گوش خراش زندگی شهری فراهم می کند.
می توان در بالای تپه ها نشست و از تماشای طبیعت بکر در زیر پای خود به وجد آمد؛ همچنین، سرتاسر مسیر دره گل های وحشی در قلب کوه ها رسته اند و رویش گیاهان دارویی مانند اسپند، خارخاسک، خاکشیر و ریواس در ارتفاعات جلوه ای خاص به این منطقه بخشیده است.
کبک، هدهد، کبوتر چاهی، زاغ نوک سرخ، فاخته، شاهین، قمری و دم جنبانک از جمله پرندگانی هستند که در دل کوه های «گِله» آشیانه ساخته اند و اینجاست که آسمان و زمین رنگ و بوی دیگری دارد.
مکانی آرام برای تفریح در کنار خانواده و فضایی مناسب برای طبیعت گردی شیطنت آمیز کودکان وجود دارد که می توان با یک برنامه ریزی خوب، خاطرات به یادماندنی از کوهنوردی و گردشگری در آن داشت.
در ارتفاعات، چشم اندازی زیبا از شهر کاشان در پیش چشمان هر بیننده ای نمودار می شود؛ اینجاست که غروب خورشید دیدنی تر می شود و انسان را وادار به ستایش عظمت خلقت می کند.
آبی بیکران آسمان و آب و هوای پاک کوهستان ریه ها را از زندگی سرشار می کند به گونه ای که می توان با ساعت ها پیاده روی و دوچرخه سواری علاوه بر استفاده از چشم انداز تماشایی کوهستان، در فضایی نشاط انگیز انرژی از دست رفته را برگرداند و از گرفتاری های روزمره خلاصی یافت.
زیبایی مناظر طبیعی «گِله» از قدیم الایام چشم نواز بوده به گونه ای که حتی سهراب سپهری شاعر و نقاش معاصر را مجذوب خود کرده تا برای خلق آثار هنری خویش بارها به این منطقه بیاید.
نوازش نسیم ملایم، روح را تازه کرده و خستگی یک هفته پرکار را از تن بیرون می کند؛ همچنین، گشت و گذار در مسیر دره، با تماشای آثاری از سنگواره ها و فسیل های مربوط به حیوانات و جانواران آبزی همراه است که حکایت از قرار داشتن این منطقه در گذشته های دور در مسیر آب دریا یا رودخانه های بسیار بزرگ دارد.
همچنین در گذشته و حتی همین الان نیز می توان با پای پیاده و یا با دوچرخه و موتورسیکلت از مسیر دره و از میان کوهها به روستای استرک و دیگر روستاهای منطقه مشهد اردهال دسترسی پیدا کرد.
خبرگزاری فارس هفتم اسفندماه سال 1393 در خبری به نقل از محمد ناظم رضوی شهردار وقت کاشان از بررسی و مطالعه به منظور ایجاد جاده خزاق و استرک خبر داده و افزوده است: « در صورت تایید مشاوران و قابلیت تبدیل آن به مسیر گردشگری، این طرح در آینده عملیاتی می شود.»
از دیگر جاذبه های این منطقه وجود چشمه های فراوانی است که متاسفانه تعدادی خشک شده و تعدادی نیز مانند چشمه «آب سیاه» هنوز جوشان هستند، آب این چشمه از میان دره جاری و در پایین دست مزارع و باغات خزاق را سیراب می کند.
در کتاب تاریخ کاشان نوشته عبدالرحیم کلانتر ضرابی در مورد چشمه آب سیاه آمده است: «یکی دیگر از از آبهای قدرتی کاشان آب چشمه «شب قول» است شب قول به زبان اهالی کسی را گویند که چون شب شود چشمش نابینا گردد، مشهور است که هر که سه نوبت آن آب را فقط نوشد بدان مرض مبتلا شود و آن آبی است بظاهر صاف و روشن و گوارا و هر کس بر سر آن چشمه آید از کمال لطافت و روشنی که در آن آب مشاهده نماید بی توانی از آن بنوشد ولی طعم و مزه ای که مانند روغن چراغ مذاقش را مهوع کند. بنوعی که یک شبانه روز آن حالت زایل نگردد و بعد از آن هرگز فراموش نکند.
و آن دو چشمه است در تنگه «گِله» استرک که ضمیمه آب های قریه خزاق که از میان آن دو چشمه عبور می کند شده طعم و مزه اش را باخته، به قریه خزاق دشت و کشت و باغات و اهل آنجا را مشروب می سازد.»
همچنین، سید حسین مدرسی طباطبایی نیز در کتاب قم نامه در مورد این چشمه آورده است:« خزاق مشروب از دو رشته قنات است که یکی از آنها مشهور به قنات شب قول است یعنی شبکور، هر کس سه نوبت از آن بیاشامد شبکور می شود.»
امکان رفت و آمد با موتورسیکلت تا کنار چشمه آب سیاه وجود دارد که این مساله خود طرفداران بسیاری را مجذوب بهره مندی از چشم انداز زیبای این منطقه می کند.
از دیگر جاذبه های تاریخی این منطقه برجی است که حسینعلی رزم آرا در کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران از آن با نام برج خرابه “شاه میرزاد” یاد کرده اما مردم خزاق به آن برج “شاه میرزا” می گویند.
علی ادهمی بیدگلی، در مقاله ای با عنوان بناهای بین راهی و کاروانی بوم کاشان نوشته است: « برج ها در منطقه بومی کاشان به دو صورت تدافعی و دشتبانی ساخته شده که در مناطق کوهستانی، تعداد برج های تدافعی بیشتر از مناطق هموار و دشت است.»
ادهمی بیدگلی، در این مقاله برج “چاله قاب”، برج “حسین آباد” نیاسر و برج “خزاق” را از مهم ترین برج های تدافعی موجود کاشان نام برده است.»
همچنین، عبدالرحیم کلانتر ضرابی در کتاب تاریخ کاشان، در مورد این برج نوشته است:« کوه آرقان کوهی است که از جلگه و همواری بالای آسیاب قریه خزاق که وارد در بند ِگله استرک می شوند در طرف شمال واقع، قله ایست سخت و سیاه در مقابل آن کوهی که میل گله بر فرازش استوار است و آب قریه خزاق از میان آن رودخانه که در پای آن کوه واقع است می گذرد و کوهی دیگر که که معروف به اسمی باشد در آن محوطه نیست مگر کوه سرخ ِگله که آن طرفش مزرعه لنگان و این طرفش گله استرک است و کوه میل گله اش نیز گویند و آن میل را از سنگ و گچ دوازده ذرع قطر و دوازده ذرع ارتفاع در بالای سر گله بر فراز آن کوه ساخته اند بمانند ستونی از سنگ و از نردبان بر فراز آن می رفته اند.»
هم اکنون، بخش وسیعی از برج شاه میرزا به دلایل مختلف تخریب شده و تنها بخش کوچکی از این بنا باقی مانده است.
وصف زیبایی های طبیعی و جاذبه های تاریخی منطقه ِگله تمامی ندارد اما آنچه که در شرایط کنونی توجه بیشتر مسوولان به این منطقه را می طلبد مشکلی است که هم اکنون گریبانگیر طبیعت آن شده است.
متاسفانه مدتی است که به علت تداوم خشکسالی در کشور، آب چشمه آب سیاه مانند منابع آبی بسیاری از مناطق دیگر کم شده و کشاورزان و باغداران خزاق با همکاری جهاد کشاورزی برای استفاده بهینه و حداکثری، مسیر جریان آب چشمه را لوله گذاری کرده اند، به گونه ای که هم اکنون آبیاری درختان گله به صورت دستی توسط عده ای از مردم دوستدار طبیعت انجام می شود.
در این میان، اقداماتی نیز برای آبرسانی به درختان ِگله انجام شده اما آنگونه که باید کارآمد نبوده و متاسفانه موجب خشک شدن و از بین رفتن تعدادی از درختان تنومند و کهنسال شده است.
ادامه دار بودن این روند در سالهای آینده از روح سرسبزی و نشاط ِگله کاسته و به طور کلی تاثیرات منفی و مخرب بسیار زیادی را بر زیبایی طبیعت این منطقه بر جای می گذارد؛ عواقبی که با توجه به گرم تر شدن هوای کره زمین در سالهای آتی، هرگز قابل جبران نیست.
حتی هم اکنون که مردم طبیعت دوست منطقه خزاق با جان و دل و با صرف بودجه های شخصی خود سعی در کاشت دهها اصله نهال جدید کرده و برای نگهداری از درختان موجود، با سختی فراوان، آب را به پای آنها می رسانند، با توجه به آب و هوای بسیار گرم و خشک کاشان تنها می توان امید ناچیزی برای مثمر واقع شدن زحماتشان متصور شد.
از شرایط بد آب و هوایی منطقه کاشان، تبخیر زیاد آب در محیط های روباز و اتلاف و هدر رفت آن در جوی های خاکی دلایل بسیار مهمی برای انتقال آب از طریق لوله گذاری هستند.
براین اساس، مطالبه کشاورزان و باغداران زحمت کش، صبور و قانع کاملا بحق و بجاست اما لازم است برای رفع این مشکل هم اقدامات موثرتری انجام شده تا به فضای طبیعی «گِله» نیز آسیب جدی وارد نشود.
اهمیت بررسی و اتخاذ یک تصمیم درست، منطقی و همه جانبه آنجا مشخص تر می شود که نابودی درختانی که دهها سال طول کشیده تا اینچنین رشد کرده و فضای طبیعی زیبایی را در میان کوهها به وجود آورده اند برای مردمان خطه خزاق موهبت خدادادی باارزش و با اهمیتی است که با توجه به وجود امکانات محدود رفاهی و تفریحی در این منطقه نمی توانند به راحتی شاهد از بین رفتن آن باشند.
از سوی دیگر، خبرگزاری دانشجویان ایران “ایسنا” بیست و نهم آذر 1395 در خبری به نقل از محسن جاوری رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کاشان آورده است: «هم اکنون در این شهرستان، چهار محوطه پارینه سنگی درین، خزاق، فین کوچک و آب سفید توسط فریدون بیگلری باستان شناس و مسوول بخش پارینه سنگی موزه ملی ایران شناسایی شده اند که اطلاعات موجود در آنها برای شناخت بیشتر فلات مرکزی ایران و نیز سابقه و قدمت کاشان بسیار حائز اهمیت است.»
در کتاب سفال و باستان شناسی کاشان نوشته احمد حیدری و زهرا ساروخانی در مورد قدمت تاریخی منطقه «گِله» آمده است:« محوطه گِله در حدود 11 کیلومتری شمال غربی تپه سیلک قرار دارد؛ این محوطه بر روی اراضی ناهموار طبیعی دو کرانه شمالی و جنوبی مسیل خزاق شکل گرفته است؛ خاک محوطه مناسب کشاورزی نبوده و حاوی مقادیر زیادی شن و ماسه است که ترکیبات اخیر ماحصل فرآیند سیلاب هایی است که از دیرباز در مسیل رخ داده است.
در بخش دیگری از این کتاب آورده شده است: تنها محوطه متعلق به دوره سلوکی که در حوزه کاشان شناسایی شده، محوطه “گله” در نزدیکی خزاق می باشد؛ در این مکان یک نمونه سفال نوع Festoon ware به دست آمد که از سفال های شاخص حسنلو دوره سوم است و این نخستین گزارش از پیدا شدن یک نمونه از این سفال در فلات مرکزی به حساب می آید؛ دوره سوم حسنلو بین 400 پیش از میلاد تا 275 پیش از میلاد تاریخ گذاری شده است.»
بر این اساس، توجه به شرایط طبیعی ِگله اهمیت دو چندانی پیدا می کند چرا که شاید در آینده نزدیک، خزاق از نظر قدمت تاریخی و باستانی در جایگاه بسیار با ارزشی قرار گیرد؛ پس پیگیری کنونی مشکلات مربوط به وضعیت طبیعت این منطقه راه را برای ایکاش ها و افسوس ها در آینده می بندد.
از سوی دیگر، جذابیت اصلی مسیر گردشگری خزاق و استرک عبور این جاده از میان دره باصفای “گله” است اگر سریع تر اقدامات لازم و موثر برای نجات فضای طبیعی این منطقه انجام نشود در آینده، شهرداری متحمل پرداخت هزینه های هنگفتی برای بازگرداندن روح سرسبزی و زیبایی محیط آن خواهد شد.
نزدیکی به شهر و راه دسترسی آسان از یک سو و موقعیت مکانی منطقه از نظر همجواری با آزادراه کاشان – قم و کاشان – اصفهان از سوی دیگر، می تواند «گِله» را به استراحت گاهی مطلوب هم برای شهروندان کاشانی و هم برای مسافران عبوری تبدیل کند که این مزیتی دیگربرای این منطقه به حساب می آید که نمی توان به راحتی از آن چشم پوشی کرد.
با وجود «گِله» تاکنون دو مرتبه میزبان کوهگشت خانوادگی بوده اما کماکان از نظر بسیاری از گردشگران و شهروندان کاشانی مغفول مانده است؛ اقدامات شهرداری در راستای ایجاد امکانات رفاهی از جمله ساخت سرویس بهداشتی مناسب و تبلیغات کافی به منظور آشنایی گردشگران با این منطقه در معرفی این موهبت طبیعی بسیار تاثیرگذار است.
توجه به تمامی این موارد، پیگیری همه جانبه مسوولان مربوطه با همیاری کشاورزان و باغداران خزاقی را می طلبد تا اقدامی موثر و کارآمد برای حفظ فضای طبیعی «گِله» صورت گیرد.
درختان آیتی هستند که قدرت و توانایی خداوند را به نمایش می گذارند، به راحتی از کنار نابودی و تخریب محیط زیست اطرافمان نگذریم ونگذاریم که دیگران نیز به راحتی از کنار این مساله بگذرند.
عکس ها: مریم جعفرزاده