شب بیست و هفتم ماه رمضان از دیرباز آیین‌های شادباش و برکت‌بخش زیادی در منطقه کاشان انجام می‌شده است؛ برخی بوسیله بزرگترها در مساجد و برخی بوسیله کودکان در خارج از محیط های مذهبی و در کوی و برزن.
از آن جمله پخت “نان شب بیست و هفتمی”، “دوخت پیراهن مراد” و “ابن ملجم کشان”.

بنابر باور رایج، این آیین‌ها به مناسبت قصاص ابن ملجم مرادی کشنده علی بن ابی طالب برگزار می‌شود، گر چه درون مایه آن دقیقا معلوم نیست و شاید مبتنی بر باوری ایرانی باشد بویژه باتوجه بر تاکید آن بر عنصر شادی.

یکی از این آیین‌ها مراسم ابن ملجم کُشان است که در روستای نشلج کاشان انجام می‌شود.
این آیین با انواع آیین‌هایی که در دوره قاجاری برای مقتولِ ابولولو انجام می‌شده و گزارش‌هایی از آن موجود است، شباهت دارد.

با این اوصاف برخی اینگونه آیین ها را بازمانده‌ای از آیین مغ کشی می دانند که به مناسبت کشته شدن ‌”گئومات” (بردیای دروغین) انجام می‌شده است، که شایسته بررسی دقیق‌تر است، البته هیچ بعید نیست دستگاه هخامنشیان و داریوش کبیر که خود را نماینده اهورا مزدا در روی زمین‌می‌دانست و به اقدام خود در سرنگونی گئومات جنبه الاهی می داد، این گونه آیینی را نهادگذاری کرده باشد.

به هر روی در نشلج کاشان که منطقه‌ای باستانی و در پناه کوه مقدس اردهال است، عصر بیست و ششم ماه رمضان کودکان گردهم آمده و پیکری از ابن ملجم بوسیله کرک‌ یا سرقیچی باقی مانده از قالی‌های دست‌بافت و لباس های کهنه می‌سازند و برایش چهره‌ای نقاشی می‌کنند و در محلات آبادی می‌گردانند. اشعاری در سبّ وی می‌سرایند که از همه معروف‌تر این است؛
“ابن ملجمِ مراد
آتش از گورش درآد”
و پس از گرداندن پیکر نمادین ابن ملجم در آبادی، آن را به آتش می‌کشند.

این مراسم در سال‌های گذشته آب و تاب بیشتری داشته و نمونه آن در ابیانه و ابوزیدآباد نیز انجام می‌شده است.

زمان متفاوت برگزاری مراسم که در ابیانه اوایل ماه رمضان و در ابوزیدآباد بیست و دوم ماه آن ماه برگزار می شود، نشان می‌دهد که مراسم از انواع مراسم ایرانی است که در موسم ماه رمضان برگزار می‌شود و احتمالا موضوع آن ابن‌ملجم نبوده بلکه با شخصیت وی تطبیق شده است.

همانند آیین هوربابا در در واقع جشن سده ایرانی است اما در نیمه ماه رمضان در بیشتر نقاط ایران برگزار می‌گردد.

طرفه آنکه آیین ابن ملجم کشان نیز مانند هوربابایی، توسط کودکان انجام می‌شود که شاید بدلیل بی‌رغبتی بزرگان به آیین‌های شادی بخشی باشد که در دین جدید چندان به آن توجه نمی‌شود‌.

طرفه‌تر این که امسال بر صورت ابن ملجم مرادی ماسک زده بودند؛ نمادی از مراقبت در مقابل کرونا به شیوه کودکان نشلج.

*عضو هیات علمی دانشگاه کاشان