محسن فخری*_ معلوم نیست وقتی مدیریت شهری می‌گوید «حال کاشان خوب است» بر اساس کدام آمار و ارقام به این نتیجه رسیده است! معلوم نیست وقتی مدیران ارشد شهری از حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، صنعتی و کشاورزی بازدید کرده و می‌گویند مشکلات آن حوزه بررسی و پیگیری شد با اتکا به کدام تجزیه و تحلیل آماری و بررسی شاخص است وقتی هیچ آمار و ارقامی در دست نیست!

مشخص نیست بازدیدهای میدانی و اظهارنظرهای شخصی در کدام حلقه از فرآیند مدیریت شهری جای گرفته و قرار است کدام مشکل و معضل را به صورت اساسی و پایه مرتفع کند.

آنچه مسلم است به اعتقاد بسیاری از کارشناسان «آمار و ارقام» زیربنای برنامه‌ریزی صحیح مدیریت شهری است. وقتی خبری از آن نیست، بدان معنی است که بیشتر حرف‌ها و اظهار‌نظرها بی‌اعتبار و خالی از فایده است. متأسفانه در دنیای واقعی اثری از شرایط موجود و ارائه شاخص‌ها به صورت علمی و کارشناسی در اوضاع و احوال شهرستان کاشان به چشم نیامده و اگر هست شاید محرمانه است و نباید در اختیار محققین و پژوهشگران قرار گیرد.

از کودکی کلیدواژه‌های اندازه‌گیری – بشمار، چندتا، چقدر، اندازه و ….- را به ما آموخته‌اند ولی حالا که می خواهیم شهر را مدیریت کنیم، باور نداریم که «آمار» مقدمه «برنامه‌ریزی» است. ارائه شاخص‌ در حوزه مختلف شهری مهم و با اهمیت است. اضافه بر آن باید «هدف»‌ ملموس، واقعی و همه‌جانبه باشد. برای رسیدن به هدف و ارتقای شاخص‌های در حوزه‌های مختلف «برنامه‌ریزی مشخص و مدون» لازم است. ارزیابی‌ها بر اساس شاخص‌ها است که به ما کمک می‌کند دوری و نزدیکی خود را به وضعیت مطلوب اندازه‌گیری کرده و درک کنیم.

اگر غیر از این باشد در خوش‌بینانه‌ترین حالت چیزی جز انحراف و درجا زدن چیز دیگری نصیب ما نمی‌شود. شاید رشد و توسعه را با ارقام خودمان تفسیر کنیم ولی شاهد و معیاری برای پایش و سنجش نداریم. گویی چیزهایی که در کودکی آموخته‌ایم فراموش کرده و تنها خوب حرف زدن را آموخته‌ایم. ره‌آورد آموزه‌های دانشگاهی تنها «آمار‌سازی» است تا دل خودمان و مردم را خوش کنیم.

از همه بدتر زمانی است که از اطلاعات علمی و دانشگاهی به عنوان محملی برای توجیه «هدف» استفاده می کنیم. هدفی که از پیش تعیین شده و سلیقه‌ای است. یعنی از آخر به اول رسیده‌ایم. این بدان معنی است که بر اقدامات سلیقه‌ای لباس علمی و کارشناسی پوشانده و قیافه کاملاً حق‌به‌جانب و موجه گرفته‌ایم.

توانمندی مدیریت شهری به معنای اتکاء به دانش عمومی و تخصصی و شناخت مناسب از شرايط و پديده‌هاي مختلف اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و … است. کسب این توانمندی بدون دسترسی به آمار و اطلاعات صحیح و قابل استناد و استفاده از آن در ارزيابي عملکرد گذشته و برنامه ریزی برای روزهای آتی ممکن نیست. یادمان باشد «برای کشتیبانی که نمی داند به کجا میرود، هیچ بادی مساعد نیست».

تجربه چند سال اخیر نشان داده است که مدیریت دانشگاهی نیز بر مسئولیت‌های اجرایی نتوانسته است سمت و سوی مدیریت شهری را بر محور اقدامات علمی و کارشناسی هدایت کند. شاید واقعیت‌های موجود افراد دانشگاهی را از این موضوع مهم دور کرده و به سمت و سوی اقدامات سطحی، آنی و عامه‌پسند سوق داده است. چیزی که با مصلحت مردم و منطقه در تضاد آشکار است. این تجربه مهم نشان از آن دارد که مدیریت علمی متکی به شخص دانشگاهی نیست بلکه نیازمند تفکر علمی است و البته مستلزم صرف هزینه‌های مادی و معنوی است تا نتیجه مطلوب محقق گردد و مصالح و منافع همشهریان را برای حال و آینده تضمین کند.

فارغ از خط‌ و خطوط سیاسی که بلای جان کاشان شده است چنانچه به این باور برسیم که رشد، توسعه و پیشرفت همه‌جانبه کاشان نیازمند آمار و ارقام درست ثبتی و غیرثبتی است آن‌گاه به دنبال راه آن خواهیم گشت. به نظر می‌رسد فرمانداری کاشان به عنوان بالاترین مرجع تصمیم‌گیری در حوزه مدیریت شهرستان خط مقدم تحقق این پیشنهاد و درخواست است. فرمانداری می‌تواند با تشکیل کمیته یا ستادی متشکل از نمایندگان مطلع کلیه دستگاهها و نهادهای عمومی دولتی و غیر دولتی و مراکز علمی و پژوهشی و دانشگاهها اقدام کرده و اتوماسیون نظام جامع آماری شهرستان را راه اندازی کند.

اطمینان دارم وجود یک سیستم جامع آماری برای جمع‌آوري، تجزيه و تحليل، ارائه تفاسير و مشاوره همواره به عنوان یک موضوع غیرقابل اجتناب برای مدیریت شهری لازم و ضروری است به گونه‌اي که کليه افراد، واحدها و مديران ذي‌نفع در مجموعه‌ی شهر بتوانند در قالب داشبوردهای مدیریتی و کارشناسی عمومی و تخصصی با سطوح دسترسی متفاوت ، اطلاعات به روز، دقيق و کامل را در تصميم گيري‌ها و فعاليتهاي مربوطه به کار گرفته و استفاده کنند.

این تصمیم و عمل به آن چندان پیچیده نیست و بسترهای نرم افزاری و سخت افزاری آن همچون جزایری پراکنده در بسیاری از سازمانها و نهادهای سطح شهر موجود است. اراده و همتی می‌خواهد تا آمارنامه‌های شهری و شهرستانی را در قالب نظامی جامع و دینامیک، تهیه و در اختیار همگان قرار گیرد. این آمار و شاخص‌های عملیاتی منتج از آن کمک خواهد کرد توسعه پایدار و متوازن شهری به انحراف نرفته و مصالح پایدار و طولانی‌مدت مردم و منطقه را تأمین کند.

پیش از این ، چند مجموعه در زمینه ارائه وضعیت موجود توسط معاونت برنامه‌ریزی فرمانداری و شهرداری کاشان با کمک کارشناسان آن حوزه تهیه و در اختیار همشهریان، محققین و مدیریت شهری قرار گرفت. «نخستین گزارش وضعیت اقتصادی و اجتماعی شهرستان کاشان» ، «نخستین سالنامه آماری شهر کاشان» در این خصوص تهیه و منتشر شد. الحمدالله با استقبال خوبی مواجه شد. ولی متأسفانه در حد نخستین باقی ماند و ادامه پیدا نکرد. نفس حاکم بر این اقدام که تجلی عشق، انگیزه و علاقه برخی کارشناسان در حوزه‌های مذکور بود بر این باور بود که تهیه مجموعه‌های آماری برای برنامه‌ریزی در سطوح کلان مدیریت شهری و شهرداری یک امر ضروری و با اهمیت است.

ایمان داریم این انگیزه و اشتیاق همچنان در بدنه کارشناسی سازمان‌های مسئول وجود دارد و نیازمند توجه، هدایت و راهبری است. چیزی که از سازمان‌های مسئول به خصوص فرمانداری کاشان انتظار می‌رود به آن اهتمام کند. انشاءالله

* مدرس دانشگاه